Στερεότυπα, προκλήσεις και αναζητήσεις μιας νέας πραγματικότητας
Με στόχο να γνωρίσει και να κατανοήσει σε βάθος τις σύγχρονες ανάγκες (επαγγελματικές, επιμορφωτικές και άλλες) των γυναικών που ζουν στους Δήμους της Καλαμάτας, της Δυτικής Μάνης και της Μεσσήνης, το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντοπούλου πραγματοποίησε μια σημαντική έρευνα σε συνεργασία με την ομάδα του Women On Top.
Την περασμένη Τετάρτη, δε, στο ξενοδοχείο Elite City Resort, έλαβε χώρα η παρουσίαση των αποτελεσμάτων των εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν με γυναίκες από τις εν λόγω περιοχές.
Ποιες είναι οι ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και ποιες οι λύσεις που προτείνουν οι ίδιες; Ποιος είναι, τέλος, ο ρόλος της κοινότητας και των θεσμών στην υποστήριξη των γυναικών που ζουν σε μη αστικά κέντρα;
Τα παραπάνω ήταν μερικά από τα ερωτήματα που απαντήθηκαν.
Η δε ομάδα εργασίας της έρευνας αποτελούνταν από τις:
Ερευνητική / Συγγραφική Ομάδα: Πηνελόπη Θεοδωρακάκου, συνιδρύτρια Women On Top Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια Women On Top, συγγραφέας.
Επιστημονική Επιμέλεια: Μαρία Παρταλίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωπονίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ευρήματα
Η Καλαμάτα και οι γύρω περιοχές της Μεσσηνίας συνθέτουν έναν τόπο με πλούσια πολιτισμική παράδοση, φυσική ομορφιά και ένα δυνατό αίσθημα τοπικής κοινότητας. Ωστόσο, πίσω από αυτή την εικόνα κρύβονται πολυάριθμες προκλήσεις, ιδιαίτερα για τις γυναίκες που ζουν και εργάζονται εκεί.
Σε μια κοινωνία όπου τα έμφυλα στερεότυπα παραμένουν βαθιά ριζωμένα και οι επαγγελματικές και κοινωνικές ευκαιρίες είναι περιορισμένες, οι γυναίκες αγωνίζονται να εξισορροπήσουν πολλαπλούς ρόλους και να βρουν τη θέση τους.
Μέσα από έρευνες και συζητήσεις που αποτυπώνουν τις εμπειρίες τους, αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Τα θέματα εκτείνονται από τα στερεότυπα φύλου και τη βία μέχρι τις προκλήσεις στην εργασία και τη ζωή στις μικρές κοινότητες.
Έμφυλα στερεότυπα και οικογενειακοί ρόλοι
Η καθημερινότητα των γυναικών στην Καλαμάτα και στις γύρω περιοχές είναι βαθιά επηρεασμένη από παραδοσιακές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων. Οι γυναίκες περιγράφουν μια κοινωνία όπου οι προσδοκίες για τη ζωή τους είναι αυστηρά καθορισμένες από τα στερεότυπα. Ειδικά οι νεότερες, κάτω των 35 ετών, αναφέρουν την πίεση που νιώθουν να δημιουργήσουν οικογένεια και να αποκτήσουν παιδιά πριν από την ηλικία των 30. Η κοινωνική αντίληψη ότι μια γυναίκα δεν είναι «ολοκληρωμένη» χωρίς οικογένεια παραμένει ισχυρή.
Παράλληλα, οι γυναίκες αναγνωρίζουν πως, σε μεγάλο βαθμό, αυτές οι αντιλήψεις έχουν ενσωματωθεί και από τις ίδιες. Η διαρκής αίσθηση ότι πρέπει να ανταποκριθούν σε ένα συγκεκριμένο ρόλο οδηγεί σε επιλογές που περιορίζουν την προσωπική και επαγγελματική τους εξέλιξη. Πολλές αναφέρουν ότι, ακόμη κι αν σπουδάσουν ή αποκτήσουν επαγγελματικά προσόντα, η κοινωνία εξακολουθεί να θεωρεί ότι ο πιο σημαντικός τους ρόλος είναι αυτός της μητέρας και της φροντίστριας.
Οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες γυναικών, ιδίως αυτές άνω των 45 ετών, περιγράφουν τον αγώνα τους να εξισορροπήσουν την εργασία, την οικογενειακή ζωή και τις προσωπικές τους ανάγκες. Η πίεση να “τους εξυπηρετούν όλους” και η αίσθηση ενοχής όταν αφιερώνουν χρόνο στον εαυτό τους είναι διαρκείς και επιβαρυντικές. Αυτή η διπλή επιβάρυνση οδηγεί συχνά σε ψυχολογική εξουθένωση και αισθήματα ανεπάρκειας.
Σεξισμός και έμφυλη βία
Στην επαγγελματική ζωή, οι γυναίκες της περιοχής αντιμετωπίζουν πολλές μορφές διάκρισης και σεξισμού. Ειδικά οι νεότερες γυναίκες στον τομέα της εστίασης και του τουρισμού αναφέρουν ότι η εμφάνιση και η ηλικία τους συχνά καθορίζουν την πρόσληψη ή τις συνθήκες εργασίας τους. Η ανισότητα στις ευκαιρίες εξέλιξης είναι εμφανής, με τους άνδρες συχνά να προτιμώνται για ηγετικές θέσεις, ακόμη και όταν έχουν λιγότερη εμπειρία από τις γυναίκες συναδέλφους τους.
Οι μαρτυρίες για έμφυλη βία, τόσο λεκτική όσο και ψυχολογική ή σωματική, είναι επίσης συχνές. Γυναίκες όλων των ηλικιών αναφέρουν περιστατικά βίας μέσα στο σπίτι, συχνά από το σύντροφο ή το σύζυγο.
Η οικονομική εξάρτηση και η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης καθιστούν δύσκολη την απομάκρυνση από κακοποιητικές σχέσεις. Παρά την ύπαρξη δομών, όπως το Κέντρο Συμβουλευτικής Γυναικών Θυμάτων Βίας στην περιοχή, πολλές γυναίκες δηλώνουν ότι είτε δε γνωρίζουν την ύπαρξή τους είτε δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές λόγω της έλλειψης πληροφόρησης.
Η έλλειψη υποστηρικτικών δικτύων, τόσο από το στενό οικογενειακό περιβάλλον όσο και από την ευρύτερη κοινότητα, επιδεινώνει την κατάσταση. Πολλές γυναίκες περιγράφουν την αίσθηση ότι, ακόμη και αν μιλήσουν για την κακοποίηση που υφίστανται, θα αντιμετωπιστούν με καχυποψία ή θα κατηγορηθούν για την κατάσταση.
Προκλήσεις στην εργασία
Η επαγγελματική ζωή στην Καλαμάτα και στις γύρω περιοχές είναι γεμάτη εμπόδια, ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης σε σύγχρονους τομείς, όπως η τεχνολογία, και η περιορισμένη ποικιλομορφία στις διαθέσιμες θέσεις εργασίας είναι τα βασικά προβλήματα. Οι περισσότερες αγγελίες αφορούν χαμηλόμισθες θέσεις σε τομείς όπως η εστίαση, η λιανική και ο τουρισμός, αφήνοντας τις γυναίκες με περιορισμένες επιλογές.
Οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, ιδίως οι γυναίκες άνω των 45 ετών, αντιμετωπίζουν επιπλέον την προκατάληψη λόγω ηλικίας. Συχνά θεωρούνται «αόρατες» στην αγορά εργασίας, ενώ οι διαθέσιμες θέσεις είναι ελάχιστες και αφορούν συνήθως νεότερα άτομα.
Η έλλειψη ευκαιριών για επαγγελματική εξέλιξη είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας απογοήτευσης. Ακόμη και όταν οι γυναίκες καταφέρνουν να βρουν εργασία, η στασιμότητα και η έλλειψη προοπτικής είναι σχεδόν δεδομένες. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μια συμμετέχουσα, «όσα χρόνια και να μείνω σε μια δουλειά, ο μισθός μου στο μέλλον δε θα αλλάξει».
Ζώντας σε μικρές κοινότητες
Η ζωή στις μικρές κοινότητες της Μεσσηνίας, αν και συχνά ειδυλλιακή στην όψη, κρύβει πολλαπλές δυσκολίες για τις γυναίκες. Οι στενές κοινωνικές σχέσεις και η έλλειψη ανωνυμίας δημιουργούν ένα περιβάλλον έντονης κοινωνικής πίεσης και κριτικής. Οι γυναίκες περιγράφουν την ανάγκη να “συμμορφώνονται” με τις προσδοκίες της κοινότητας, ώστε να αποφύγουν το στιγματισμό.
Η έλλειψη υποδομών είναι μία από τις βασικές προκλήσεις. Η απουσία παιδικών σταθμών, το ανεπαρκές σύστημα υγείας και οι περιορισμένες επιλογές ψυχαγωγίας επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα των γυναικών. Πολλές αναφέρουν ότι χρειάζεται να μετακινούνται συχνά στην Καλαμάτα για βασικές ανάγκες, γεγονός που επιβαρύνει τόσο το χρόνο όσο και τα οικονομικά τους.
Η απομόνωση είναι επίσης έντονη, ιδιαίτερα για τις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας ή όσες ζουν σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Η έλλειψη ευκαιριών για κοινωνικοποίηση και συμμετοχή σε δράσεις οδηγεί σε αισθήματα μοναξιάς και απαισιοδοξίας.
Οικονομικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες
Οι γυναίκες της περιοχής αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, τα οποία επιδεινώνονται από την αστάθεια της αγροτικής παραγωγής και την εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό. Η έλλειψη υποστήριξης για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η δυσκολία πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία περιορίζουν τις ευκαιρίες τους.
Παράλληλα, η τουριστική ανάπτυξη προκαλεί ανησυχίες για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την αλλοίωση του φυσικού τοπίου. Οι γυναίκες εκφράζουν την ανάγκη για μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση που θα προστατεύει το περιβάλλον και θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα της περιοχής.
Η ελπίδα για αλλαγή
Παρά τις πολλές προκλήσεις, οι γυναίκες της Καλαμάτας και των γύρω περιοχών παραμένουν δραστήριες και δημιουργικές. Μέσα από εθελοντικές δράσεις, πολιτιστικές πρωτοβουλίες και την προσπάθεια για ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης, αγωνίζονται να φέρουν αλλαγές στις κοινότητές τους.
Αυτό που χρειάζεται, σύμφωνα με τις ίδιες, είναι μια ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει καλύτερη πρόσβαση σε δομές υποστήριξης, περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης και εργασία σε τομείς με μέλλον, καθώς και αλλαγές στη νοοτροπία που θα στηρίζουν την ισότητα και την αποδοχή.
Συμπέρασμα
Η Καλαμάτα και οι γύρω περιοχές της Μεσσηνίας είναι τόποι γεμάτοι δυνατότητες, αλλά και προκλήσεις. Για τις γυναίκες που ζουν εκεί, η καθημερινότητα είναι ένας διαρκής αγώνας για αναγνώριση, ισότητα και αυτοπραγμάτωση. Με την κατάλληλη υποστήριξη και τις σωστές πρωτοβουλίες, αυτές οι γυναίκες μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα μιας νέας, δυναμικής πραγματικότητας για την περιοχή.
Με τη φωνή των γυναικών
Ακολουθούν κάποια σταχυολογήματα από τις περιγραφές των ίδιων των γυναικών για τη ζωή τους:
«Αν είσαι γυναίκα και κάνεις λάθος δε συγχωρείται».
«Όσες σπουδές και να κάνεις, ο σημαντικότερος ρόλος σου -για τους άλλους- είναι αυτός της μητέρας».
«Προσπαθώ να τους εξυπηρετήσω όλους και να είμαι και χαρούμενη. Υπάρχει η λογική ότι όταν θέλω να αφιερώσω χρόνο σε εμένα είναι κακό. Εμείς οι ίδιες νιώθουμε ενοχές αν το κάνουμε».
«Δεν υπάρχει βοήθεια από κανέναν. Ήξεραν όλοι τη βία που ασκούσε, αλλά κατηγόρησαν τη γυναίκα που έφυγε. Όταν εκείνη είπε τι της συνέβαινε, χύμα, σε γυναίκες συγγενείς, της είπαν ότι δεν μπορούσαν να πουν τίποτα για να μην έχουν θέμα με τους δικούς τους συζύγους».
«Δεν υπάρχουν ευκαιρίες για σύγχρονες θέσεις εργασίας».
«Όσα χρόνια και να μείνω σε μια δουλειά, όσο χρονών και να είμαι, ο μισθός μου στο μέλλον δε θα αλλάξει. Για να εξελιχθείς πρέπει να κάνεις παραπάνω πράγματα. Είναι περιορισμένες οι ευκαιρίες εξέλιξης και για τις εταιρείες».
«Ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες, αν δεν έχεις τυπικά προσόντα, δεν υπάρχεις. Παράλληλα, τα περισσότερα σεμινάρια απευθύνονται σε μικρές ηλικίες».
«Δεν τολμάμε να σπάσουμε τη γυάλινη οροφή. Μένουμε στάσιμες».
«Φτιάξαμε ομάδα γυναικών, αλλά δε μας έδιναν χρηματοδότηση γιατί δεν είχαμε ίδιο κεφάλαιο. Διαλύθηκε η ομάδα, πάνε και τα όνειρα».
«Για να κερδίσουμε το σεβασμό, καταλήγουμε να αναλαμβάνουμε έναν άλλο ρόλο από αυτόν που θέλουμε».
«Αν δε σκεφτόμασταν “να πεθάνει η κατσίκα του γείτονα”, θα ήταν πιο εύκολη η ζωή για όλες μας».
«Πρέπει να τους προσέχουμε όλους, μικρούς και μεγάλους».
«Αν δεν ενημερωθείς μόνη σου για κάτι, σ’ το λένε οι συγχωριανοί σου αφού έχει λήξει».
«Γι’ αυτόν το διαχωρισμό και τη διχόνοια ευθυνόμαστε κι εμείς. Ψηφίζουμε με βάση τα σόγια. Αν δεν υπήρχε ο τουρισμός, που είναι η βιτρίνα μας, θα είχαμε μείνει στο 1970. Οι ψήφοι τους είναι το μαντρί τους, έτσι μας βλέπουν. Μας έχουν χωρίσει σε σόγια, σε καπετανάτα».
«Οι νέοι φεύγουν γιατί θέλουν να ξεφύγουν από τους μπαμπάδες και τις μαμάδες, όχι επειδή δε βρίσκουν δουλειά».
«Φεύγει το παιδί από εδώ και πάει στη Μύκονο, γιατί εδώ επειδή είναι ντόπιος του παίρνουν τα tips, δεν τον πληρώνουν καν». «Δε φυτεύουμε ελιές, φυτεύουμε σπίτια. Δεν έχουμε νερό επειδή έχουμε πισίνες».
«Στα πανηγύρια θα πάνε 2.000 άτομα. Στην έκθεση βιβλίου θα έρθουν 20».
«Ό,τι ξεκινάει παγώνει κάποια στιγμή. Ξεκινάμε 30 και καταλήγουμε 5. Είχαμε ξεκινήσει χορό, αλλά μείναμε τελικά 3. Ξεκινάμε με καλή διάθεση, αλλά προκύπτουν οι ευθύνες της καθημερινότητας και βγάζει ο καθένας την ουρά του απέξω».
«Φοβάμαι να περπατήσω μόνη μου βράδυ. Δεν έχει συμβεί κάτι, μόνο περιπτώσεις μικροκλοπών, αλλά με αυτά που ακούμε φοβόμαστε».
Του Αντώνη Πετρόγιαννη
