Από το φιλόσοφο και κοινωνικό στοχαστή Κορνήλιο Καστοριάδη έχω πάρει τη συνήθεια, όταν σε κείμενά μου χρησιμοποιώ έννοιες πολύσημες, να προτάσσω τον ορισμό ή την ερμηνεία που τους δίνω. Νομίζω ότι αυτό είναι αναγκαίο να εφαρμοστεί και στο κείμενο που ακολουθεί και αναφέρεται στη χρήση των εννοιών του τίτλου από το νέο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.
Ο ορθολογισμός ορίζει ότι η βάση της γνώσης, και των ενεργειών που εκπορεύονται από αυτή, είναι η λογική, ο ορθός λόγος, και όχι ο μυστικισμός, η επιθυμία και το συναίσθημα.
Ο ανορθολογισμός αντιστρέφει τα στοιχεία του πιο άνω ορισμού.
Ως κρατική γραφειοκρατία ορίζεται: α) το σύνολο των ατόμων που μετέχουν στο μηχανισμό διοίκησης ή εξουσίας και αντλούν από τη θέση τους προνόμια ή β) το κοινωνικό σύστημα στο οποίο οι μηχανισμοί διοίκησης αυτονομούνται και κυριαρχούν πάνω στην κοινωνία.
Η αλαζονεία της εξουσίας στηρίζεται στη δύναμη κι όχι στην άποψη, τη θεώρηση των πραγμάτων και την ανάλυση των συνθηκών. Αρέσκεται να χρησιμοποιεί τη μέθοδο επιβολής δια της ισχύος. Στηρίζεται, ως εκ τούτου, σε λαθεμένη εικόνα (πλάνη) που έχει αποδεχθεί ή έχει καλλιεργήσει ο εκφραστής της για διάφορα ζητήματα, δείχνοντας αδιανόητη αδιαφορία για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή η συμπεριφορά.
Παρατηρούμε τις τρεις έννοιες του τίτλου να συμπλέκονται και να αλληλοεπιδρούν, διαμορφώνοντας ένα πεδίο ανατροπής παγιωμένων οικονομικών και κοινωνικών ισορροπιών σε ολόκληρο τον πλανήτη, ισορροπιών που με πολλές δυσκολίες έχουν διαμορφωθεί. Η εκλογή του νέου προέδρου στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, δεδομένου ότι προέκυψε με δημοκρατικές διαδικασίες, είναι απόλυτα νομιμοποιημένη και του δίνει το δικαίωμα να διαμορφώσει τη δική του πολιτική ατζέντα. Είναι, επίσης, καταγραμμένη η ισχυρή επιρροή που ασκεί στους εκλεγμένους πολιτικούς η ισχυρή γραφειοκρατική ομάδα που, με αφετηρία την εξειδίκευση και τη μακρόχρονη εμπειρία στην άσκηση των πολιτικών σε καθένα από τους τομείς αρμοδιότητάς της, λειτουργεί πολλές φορές ανασταλτικά στην πορεία υλοποίησης των πολιτικών αποφάσεων και, μάλιστα, σε ένα βαθμό για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων μελών της. Πρόβλημα δημιουργείται όταν κατά την άσκηση της κρατικής εξουσίας ξεπεραστούν κάποια όρια και πώς προσδιορίζονται αυτά.
Σε έναν πολιπολικό κόσμο, που όπως δείχνουν τα πράγματα είναι ήδη διαμορφωμένος, η δημοκρατική εκλογή σε ένα κράτος δε δημιουργεί κανένα δικαίωμα για διατάραξη των ισορροπιών που υπάρχουν σχετικά με άλλα κράτη, ιδιαίτερα με εκείνα που έχουν επίσης δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις. Γι’ αυτό, άλλωστε, υπάρχουν οι διακρατικές συμφωνίες, που προσδιορίζουν τις αμοιβαίες υποχρεώσεις, και οι τυχόν μεταβολές τους μπορεί να προκύψουν μόνο έπειτα από διαβουλεύσεις και στη βάση των αμοιβαίων συμφερόντων. Εάν, μάλιστα, η διαταραχή των διαμορφωμένων ισορροπιών έχει ως υπόβαθρο τη δύναμη του ισχυρού, ιδιαίτερα όταν στηρίζεται στη στρατιωτική ισχύ, τότε εμφανίζεται ανάγλυφα ως αλαζονεία της εξουσίας.
Η έκφραση αυτή έχει για πρώτη φορά αναπτυχτεί από το Θουκυδίδη στους πολιτικούς συλλογισμούς που αναπτύσσει στην Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, αναφέροντας την περίπτωση της αλαζονικής συμπεριφοράς των ισχυρών Αθηναίων απέναντι στους ανίσχυρους Μηλίους και την «άνωθεν» τιμωρητική εξέλιξη με την καταστροφή του στόλου τους και την κατάργηση της μέχρι τότε ηγεμονίας τους.
Σε αυτό το ιστορικό υπόβαθρο στηρίχτηκε η επιχειρηματολογία το γερουσιαστή των ΗΠΑ Τζέιμς Γουίλιαμ Φουλμπράιτ, που επανέφερε την έκφραση μιλώντας εναντίον της αμερικανικής εμπλοκής στον πόλεμο του Βιετνάμ, το 1965.
Και σε αυτή την περίπτωση η αλαζονική συμπεριφορά οδήγησε σε τιμωρητική εξέλιξη, με την αναγκαστική, και ντροπιαστική για μεγάλη δύναμη, αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων.
Στην περίπτωση του νέου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι πρόωρο να εξαχθούν συμπεράσματα για τον τρόπο που θα εξελιχθούν οι μέχρι τώρα αλαζονικές εξαγγελίες του και οι συνέπειές τους τόσο στο εσωτερικό της χώρας του όσο και στα άλλα κράτη.
Το βέβαιο είναι ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις και η ευχή είναι η αλαζονική συμπεριφορά του να περιορίζεται μόνο σε διακηρύξεις, έστω και με προοπτική να δημιουργήσει κατάλληλη ατμόσφαιρα στο τραπέζι των συζητήσεων.
Κάθε πιο πέρα κίνησή του θα δημιουργεί συσπειρώσεις, όχι μόνο σε οικονομικό, αλλά και σε πολιτικο – στρατιωτικό επίπεδο και, τελικά, σε απρόβλεπτο πεδίο εξελίξεων…
Του Νίκου Ευστρ. Μαραμπέα
