Το κληρονομικό δίκαιο στην Ελλάδα αλλάζει ριζικά μετά σχεδόν 80 χρόνια ακινησίας. Το νέο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης φέρνει ρυθμίσεις που επηρεάζουν άμεσα γονείς, παιδιά, συζύγους, αλλά και όσους ζουν σε σταθερές σχέσεις, χωρίς γάμο.
Οι αλλαγές στοχεύουν στη μεγαλύτερη ελευθερία του διαθέτη, τη μείωση της γραφειοκρατίας και τη δίκαιη αντιμετώπιση σύγχρονων μορφών οικογένειας.
ΠΟΤΕ ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΝΑ ΙΣΧΥΣΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Σύμφωνα με τα σχετικά ενημερωτικά σημειώματα του υπουργείου Δικαιοσύνης, το νέο κληρονομικό δίκαιο περιλαμβάνεται σε νομοσχέδιο που:
•έχει ολοκληρώσει το στάδιο διαβούλευσης
•αναμένεται να κατατεθεί προς ψήφιση στη Βουλή μέσα στο φθινόπωρο του 2025
•προβλέπεται να τεθεί σε ισχύ 6 μήνες μετά τη δημοσίευσή του σε ΦΕΚ.
Με αυτά τα δεδομένα, ρεαλιστικός χρόνος έναρξης ισχύος είναι: Άνοιξη ή καλοκαίρι του 2026.
Αυτό σημαίνει ότι:
-Οι παλαιές διατάξεις παραμένουν σε ισχύ μέχρι τότε
-Όσοι θέλουν να κάνουν χρήση της σύμβασης κληρονομιάς ή των νέων ρυθμίσεων για τους συντρόφους, θα πρέπει να περιμένουν τη δημοσίευση και την ενεργοποίηση των διατάξεων
-Αν επιθυμείτε στο μεσοδιάστημα μπορείτε να κάνετε διαθήκη ή γονική παροχή με το σημερινό πλαίσιο.
ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ – ΟΙ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ
1. Η ΝΟΜΙΜΗ ΜΟΙΡΑ ΑΛΛΑΖΕΙ – ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ
Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές είναι η αύξηση της νόμιμης μοίρας του επιζώντος συζύγου από 25% σε 33%, όταν κληρονομεί μαζί με τα παιδιά. Αυτό σημαίνει πως τα παιδιά πλέον θα λαμβάνουν μικρότερο ποσοστό από την κληρονομιά. Η ρύθμιση αυτή αναγνωρίζει το δικαίωμα του συζύγου σε μεγαλύτερη προστασία.
2. ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ – ΑΠΟΛΥΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΝΟΜΗ
Για πρώτη φορά θεσμοθετείται η σύμβαση κληρονομιάς, δηλαδή μια γραπτή συμφωνία του διαθέτη με τα παιδιά ή το/τη σύντροφο όσο ζει. Με αυτήν οι πλευρές συμφωνούν με ακρίβεια πώς θα μοιραστεί η περιουσία και με ποιους όρους.
Τι σημαίνει αυτό;
•Δε θα ισχύει η νόμιμη μοίρα αν έχει συναφθεί σύμβαση
•Παραδείγματα: ένα παιδί μπορεί να λάβει μόνο μετρητά, άλλο μόνο ακίνητο, άλλο να μη λάβει τίποτα, αν έχει ήδη ωφεληθεί με δαπάνες (π.χ. σπουδές στο εξωτερικό)
•Ο/η σύζυγος μπορεί να συμφωνήσει να λαμβάνει μηνιαία σύνταξη αντί για περιουσία.
Η σύμβαση αυτή αντικαθιστά κάθε άλλη κληρονομική πρόβλεψη.
3. ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΕ ΑΚΙΝΗΤΟ
Μέχρι τώρα το παιδί που διεκδικούσε τη νόμιμη μοίρα μπορούσε να αποκτήσει ποσοστό συγκυριότητας στο ακίνητο που άφηνε ο διαθέτης. Στο εξής, το μερίδιο αυτό θα αποτιμάται σε χρήμα, ώστε να αποφεύγονται η πολυϊδιοκτησία και η διάσπαση των ακινήτων σε μικρά ποσοστά.
4. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ ΧΩΡΙΣ ΓΑΜΟ ή ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ
Πρόκειται για ιστορική αλλαγή: Ο/η σύντροφος που ζούσε με το θανόντα, ακόμα και χωρίς γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης:
•θα μπορεί να παραμένει στην κοινή κατοικία για 3 χρόνια μετά το θάνατο
•αν δεν υπάρχουν παιδιά ή συγγενείς, θα μπορεί να είναι μοναδικός κληρονόμος (ώστε να αποφεύγεται η περιουσία να περιέρχεται στο Δημόσιο).
5. ΙΔΙΟΓΡΑΦΕΣ ΔΙΑΘΗΚΕΣ – ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΣ ΈΛΕΓΧΟΣ
Οι ιδιόχειρες διαθήκες συνεχίζουν να ισχύουν, αλλά:
•Αν δεν είναι κατατεθειμένες σε συμβολαιογράφο, θα απαιτείται αυστηρός έλεγχος γνησιότητας με μάρτυρες και πραγματογνωμοσύνη
•Στόχος είναι η προστασία από πλαστά έγγραφα.
6. ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΜΕ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗ ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΧΡΕΗ
Για να περιοριστεί το φαινόμενο της αποποίησης (χιλιάδες κάθε χρόνο), προβλέπεται:
•Όποιος αποδέχεται την κληρονομιά δεν ευθύνεται για χρέη πέραν της αξίας των περιουσιακών στοιχείων
•Έτσι, οι κληρονόμοι δε θα φοβούνται να αποδεχτούν μια κληρονομιά λόγω φόβου για άγνωστα χρέη.
7. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ
Νέες ρυθμίσεις αναγνωρίζουν και όσους φροντίζουν ηλικιωμένους διαθέτες. Με σαφείς προϋποθέσεις θα μπορούν να λαμβάνουν μέρος της κληρονομιάς ή αποζημίωση για τις υπηρεσίες τους.
8. ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΧΡΗΣΗΣ
Πλέον, δίνεται η δυνατότητα σε ηλικιωμένους:
•Να πουλήσουν το ακίνητο, εισπράττοντας το τίμημα
•Και να συμφωνήσουν ότι θα συνεχίσουν να κατοικούν εκεί, καταβάλλοντας ενοίκιο ή χωρίς αντίτιμο.
9. ΓΟΝΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ – ΑΦΟΡΟΛΟΓΗΤΑ ΟΡΙΑ
Παραμένει σε ισχύ η μεγάλη φοροαπαλλαγή:
•Αφορολόγητο έως 800.000 ευρώ ανά παιδί για γονικές παροχές
•Προτείνεται στις οικογένειες να εξετάσουν αν συμφέρει η εν ζωή μεταβίβαση πριν την εφαρμογή των νέων συμβάσεων κληρονομιάς.
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ
-Αν έχετε σύντροφο χωρίς γάμο/σύμφωνο, εξετάστε συμβολαιογραφικές πράξεις ή διαθήκη
-Αν θέλετε ειδικούς όρους (π.χ. ισόβια χρήση κατοικίας, διαφορετική διανομή), συμβουλευτείτε δικηγόρο για σύμβαση κληρονομιάς
-Αν υπάρχουν ακίνητα, λάβετε υπόψη ότι στο εξής η αποζημίωση θα δίνεται σε χρήμα και όχι με ποσοστά συνιδιοκτησίας
-Ελέγξτε εγκαίρως χρέη ή βάρη στα ακίνητα
-Μην αφήνετε διαθήκες σε συρτάρια – καταθέστε τες σε συμβολαιογράφο.
ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ
Καταγράφονται αμφισβητήσεις και επικρίσεις περί «οπισθοχώρησης» στο νέο κληρονομικό δίκαιο, που έχουν βάση και δεν είναι αβάσιμες.
1. Περιορισμός της προστασίας των παιδιών (νόμιμη μοίρα): Με τις συμβάσεις κληρονομιάς, ένα παιδί μπορεί να αποκλειστεί σχεδόν ολοκληρωτικά, εφόσον υπάρχει συμφωνία. Η νόμιμη μοίρα ήταν θεμέλιο εγγύησης κάποιου ελαχίστου μεριδίου. Η κατάργησή της σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται από αρκετούς νομικούς ως αποδυνάμωση της προστασίας των αδύναμων μελών της οικογένειας.
2. Ευνοείται η «ενδοοικογενειακή πίεση»: Η σύμβαση κληρονομιάς μπορεί να γίνει εργαλείο πίεσης σε ηλικιωμένους να «υπογράψουν» κατανομές υπό πίεση ή επιρροή, με αποτέλεσμα συγκρούσεις και αμφισβητήσεις.
3. Το δικαίωμα του συντρόφου χωρίς γάμο κρίνεται υπερβολικά εκτεταμένο από συντηρητικούς κύκλους: Η αναγνώριση του συντρόφου χωρίς καμία σύμβαση ή γάμο ως δυνητικού μοναδικού κληρονόμου είναι πράγματι ριζική αλλαγή και κάποιοι θεωρούν ότι υπονομεύει το θεσμικό πλαίσιο του γάμου.
4. Η αποζημίωση αντί ποσοστού στο ακίνητο: Ενώ διευκολύνει την οικονομική εκμετάλλευση των ακινήτων, αφαιρεί από τους κληρονόμους την κατοχή μέρους του οικογενειακού σπιτιού, πράγμα που κάποιοι θεωρούν «αποξένωση» από την περιουσία.
5. Ανεπαρκής πρόβλεψη για τον έλεγχο γνησιότητας στις ιδιόγραφες διαθήκες:
Παρά τους αυστηρότερους κανόνες, κρίνεται ότι εξακολουθούν να υπάρχουν «παράθυρα» για αμφισβητήσεις και καταγγελίες περί πλαστών εγγράφων.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΛΗ ΑΠΟΨΗ
Η κυβέρνηση και οι συντάκτες του σχεδίου νόμου υποστηρίζουν ότι:
•Δίνεται περισσότερη ελευθερία στο διαθέτη
•Προστατεύεται ο σύντροφος με βάση τις σύγχρονες κοινωνικές πραγματικότητες
•Ενισχύεται η ευελιξία στην αξιοποίηση ακινήτων
•Αποτρέπεται η πολυϊδιοκτησία και η κατάτμηση περιουσιών που οδηγεί σε αδράνεια
•Μειώνεται το φαινόμενο της αποποίησης λόγω φόβου για χρέη.
Η ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ
Πρόκειται για μεγάλη τομή, με οφέλη (ευελιξία, προσαρμογή στη σύγχρονη οικογένεια), αλλά και σημαντικούς κινδύνους κατάχρησης ή ανισότητας.
Η επιτυχία ή αποτυχία θα εξαρτηθεί:
•από το πλαίσιο διαφάνειας και την επαρκή ενημέρωση των πολιτών
•από το αν προβλεφθούν εγγυήσεις κατά της καταχρηστικής πίεσης
•και από τη δυνατότητα των δικαστηρίων να ακυρώνουν συμφωνίες που συνάπτονται χωρίς πραγματική συναίνεση.
Παναγιώτης Ξεροβάσιλας
Νομικός/ Οικονομολόγος
