Το «On Lavender», που δημιούργησαν ως αυτόνομοι παραγωγοί οι Μάκης Ευαγγελάτος (σκηνοθεσία), Ειρήνη Χατζή (σκηνοθεσία-μοντάζ), Στέλιος Δάγκας (διεύθυνση φωτογραφίας) «εμβαθύνει στις ζωές των πρωταγωνιστών της, υφαίνοντας τις εμπειρίες, τις μνήμες και τις ιστορίες τους μέσα από ημι-δομημένες συνεντεύξεις, δημιουργικά πλάνα και animation.
Ο θεατής προσκαλείται σε έναν κόσμο όπου ποικίλες οπτικές γύρω από το φύλο και την επιτελεστικότητά του διασταυρώνονται, μέσα από ένα μωσαϊκό αφηγήσεων που αντανακλούν τις περίπλοκες συνθέσεις της ταυτότητας στον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο μας».
Την υβριδική αυτή δουλειά, όσον αφορά στα μέσα, θα έχει την ευκαιρία το κοινό της Καλαμάτας να την παρακολουθήσει στο πλαίσιο του 11ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου την άλλη Παρασκευή 28 Νοεμβρίου στο Εργατικό Κέντρο (έναρξη 8 μ.μ.), παρουσία των σκηνοθετών, οι οποίοι μέσα από την παρακάτω συνέντευξη, μεταφέρουν περισσότερες πληροφορίες για το περιεχόμενο και τη δημιουργία της ταινίας:
-Τι σας ώθησε να δημιουργήσετε μια ταινία που εξερευνά την ταυτότητα φύλου στην ελληνική κοινωνία;
Μάκης: Η δημιουργία του On Lavender ξεκίνησε από μια βαθιά εσωτερική ανάγκη να υπάρξει ένα ελληνικό ντοκιμαντέρ που να προσεγγίζει την ταυτότητα φύλου με σεβασμό, ευαισθησία και αλήθεια. Ένα έργο που να ανήκει στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Η ταυτότητα φύλου, πέρα από βιολογική ή κοινωνική έννοια, είναι κάτι βαθιά ανθρώπινο, αφορά τον τρόπο που αγαπάμε και υπάρχουμε, που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και τους άλλους. Στην ελληνική κοινωνία, η συζήτηση γύρω από το φύλο συχνά παραμένει επιφανειακή ή φοβισμένη. Με το On Lavender θελήσαμε να δώσουμε χώρο σε ανθρώπους να μιλήσουν χωρίς φίλτρα, να αφηγηθούν τις εμπειρίες τους με τον δικό τους ρυθμό.
Ειρήνη: Επιπλέον, δημιουργήσαμε αυτό που θα θέλαμε να δούμε στην οθόνη. Στο ελληνικό σινεμά, και ειδικότερα στο ντοκιμαντέρ, υπάρχει σημαντική έλλειψη queer αφηγήσεων τόσο «εκ των έσω» όσο και «από τα κάτω», με αποτέλεσμα η queer εμπειρία να αναπαρίσταται συχνά από τρίτους. Επίσης, η δική μας προσέγγιση στόχευε εξαρχής στο να συνομιλήσει με queer άτομα — όχι να μιλήσει για αυτά ή μέσω αυτών — και αυτό είναι που συνέβαλε στην ευαισθησία που επισημαίνει και ο Μάκης.
-Πώς επιλέξατε τους πρωταγωνιστές και τις ιστορίες που παρουσιάζονται στην ταινία;
Ειρήνη: Η επιλογή του cast έγινε εξ’ ολοκλήρου από την casting director μας, Αρτεμισία Ρέππα, η οποία συμμετέχει και η ίδια στο cast της ταινίας. Η Αρτεμισία επέλεξε τα άτομα που θεωρούσε σημαντικό να αποκτήσουν χώρο στην ταινία, και μαζί με τον Μάκη επικοινωνούσαν μαζί τους, έτσι ώστε να διαμορφωθεί το κατάλληλο κλίμα για τις συνεντεύξεις σε πλαίσιο ανοικτών συζητήσεων.
Στη συνέχεια, επιλέγαμε ποιες αφηγήσεις θα συμπεριληφθούν στο τελικό μοντάζ για περίπου ένα έτος — μια ιδιαίτερα χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία. Καθοδηγηθήκαμε από την επιθυμία μας το ντοκιμαντέρ, παρότι περιλαμβάνει προσωπικές ιστορίες, να αποτυπώνει κυρίως τη συλλογική εμπειρία και όχι το ατομικό βίωμα. Ήταν μια πρόκληση, αλλά και μια βαθιά δημιουργική διαδικασία.
-Με ποιον τρόπο τα οπτικοακουστικά στοιχεία και το animation ενισχύουν το αφηγηματικό μήνυμα της ταινίας;
Μάκης: Στο συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ, το animation δεν λειτουργεί απλώς ως «εικονογράφηση», αλλά ως εργαλείο αφήγησης. Μας επέτρεψε να αποδώσουμε μια διάσταση που δεν χωράει στον ρεαλισμό της κάμερας. Ενώ οι συνεντεύξεις και οι καθημερινές σκηνές δείχνουν το βίωμα, το animation δημιουργεί έναν φαντασιακό χώρο όπου μπορεί να αποτυπωθεί η ρευστότητα, η μεταμόρφωση και η πολλαπλότητα της ταυτότητας φύλου. Έτσι, τα δύο επίπεδα, το ρεαλιστικό και το φαντασιακό συνομιλούν και αλληλοσυμπληρώνονται.
Παράλληλα, το On Lavender είναι ένα ποιητικό ντοκιμαντέρ, όπου τα οπτικοακουστικά στοιχεία λειτουργούν με ρυθμό και συμβολισμό. Το μοντάζ ακολουθεί έναν εσωτερικό παλμό, σχεδόν μουσικό, με στιγμές σιωπής και επανάληψης. Η χρήση slow motion πλάνων εντείνει τη συναισθηματική βύθιση, επιτρέποντας στον θεατή να σταθεί σε λεπτομέρειες που συχνά προσπερνά η πραγματικότητα. Το ηχητικό τοπίο λειτουργεί συμβολικά, όχι ως υπόκρουση, αλλά ως πολιτικό σχόλιο που ενώνει τις προσωπικές αφηγήσεις σε ένα κοινό σώμα εμπειρίας. Με αυτόν τον τρόπο, η εικόνα, ο ήχος και το animation δεν υπηρετούν απλώς την αφήγηση. Είναι η αφήγηση.
Στέλιος: Οπτικά, η επιλογή των κάδρων με την συμμετρία που διακρίνεται σε αυτά, στοχεύει στη δημιουργία μιας νοητής σύνδεσης και ισορροπίας μεταξύ των υποκειμένων και του χώρου στον οποίο υπάρχουν. Τα επιμέρους στοιχεία του εικαστικού σύμπαντος του ντοκιμαντέρ – όπως τα ερειπωμένα κτίρια, η βλάστηση και τα φυτά, η αρχιτεκτονική της πόλης – ενώ φαντάζουν ετερόκλητα, κινηματογραφούνται με τρόπο που ο συνδυασμός τους παράγει αρμονία. Το φόντο αυτό γίνεται φυσική προέκταση των ατόμων που εμφανίζονται στην κάμερα.
Μέσα από τον φωτισμό από την άλλη, θελήσαμε να ενισχύσουμε την κοινή αίσθηση τρυφερότητας με την οποία προσεγγίσαμε το εγχείρημα του ντοκιμαντέρ, τόσο από τα άτομα που εμφανίζονται όσο και από τα άτομα του συνεργείου, και τη λάμψη των αφηγήσεων που γέμιζε των χώρο.
-Τι σημαίνει για εσάς ο όρος «ετεροτοπίες» και πώς τον εφαρμόζετε στην ταινία;
Μάκης: Για μένα, ο όρος «ετεροτοπίες» περιγράφει χώρους που υπάρχουν μέσα στην κοινωνία, αλλά λειτουργούν έξω από τις κυρίαρχες νόρμες της. Είναι τόποι πραγματικοί και ταυτόχρονα συμβολικοί, χώροι αντίστασης και μεταμόρφωσης.
Στο On Lavender, οι ετεροτοπίες εκφράζονται τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Είναι τα σπίτια, τα σώματα, οι κοινότητες και οι στιγμές όπου οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται πέρα από το βλέμμα του «άλλου». Ο χώρος της συνέντευξης, το animation, ακόμα και ο τρόπος που χρησιμοποιείται το φως, γίνονται τέτοιες ετεροτοπίες, χώροι ελευθερίας μέσα σε έναν κόσμο που επιμένει να ορίζει τα όρια.
Ειρήνη: Η ταυτότητα φύλου αποτελεί έναν τόπο αντιπαράθεσης και διαρκούς αναθεώρησης – ένα σύνθετο μείγμα που επαναδιαμορφώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας και δεν αποτελεί μια σταθερή, εσωτερική ουσία. Οι «ετεροτοπίες» είναι «αντί-τόποι»· χώροι όπου οι ταυτότητες διαπραγματεύονται, δοκιμάζονται, ανασχηματίζονται ή βρίσκουν τρόπους έκφρασης που δεν χωρούν στις κυρίαρχες αφηγήσεις. Στην ελληνική κοινωνία, όπου το φύλο παραμένει έντονα καθορισμένο από πολιτισμικούς και θρησκευτικούς κώδικες, οι χώροι ελεύθερης έκφρασης της ταυτότητας φύλου συγκροτούν ετεροτοπίες: τόπους ταυτόχρονα πραγματικούς και φαντασιακούς, όπου το κοινωνικό σώμα αναστοχάζεται τον εαυτό του. Το ντοκιμαντέρ επιχειρεί να εισχωρήσει σε αυτούς τους χώρους —κυριολεκτικούς ή συμβολικούς— και να φωτίσει τις μορφές ζωής που αναδύονται εκεί.
-Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε γυρίζοντας το πρώτο σας μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ;
Μάκης: Η μεγαλύτερη πρόκληση στα γυρίσματα του On Lavender ήταν η αυτοχρηματοδότηση. Δεν υπήρχε οικονομική δυνατότητα για ενοικίαση εξοπλισμού, οπότε χρησιμοποιήσαμε ό,τι είχε ο καθένας και δανειζόμασταν πράγματα από δικούς μας ανθρώπους. Όλοι οι χώροι των γυρισμάτων μάς δέχτηκαν αφιλοκερδώς, ενώ όλοι οι συμμετέχοντες — από τα παιδιά που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ μέχρι τα μέλη της σκηνοθετικής ομάδας — προσέφεραν τον χρόνο και τη δουλειά τους χωρίς αμοιβή.
Τα γυρίσματα γινόντουσαν κυρίως Σαββατοκύριακα, καθώς όλοι δουλεύαμε παράλληλα, και η διαδικασία κράτησε αρκετό χρόνο. Το post-production έγινε με πολύ περιορισμένο προϋπολογισμό, αξιοποιώντας μία μικρή χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, που μοιράστηκε μεταξύ της ομάδας. Παρά τις δυσκολίες, η αγάπη για το project και η δέσμευση όλων των συνεργατών μας επέτρεψαν να ολοκληρώσουμε την ταινία.
Στέλιος: Εκτός από το ανύπαρκτο budget μια μεγάλη πρόκληση ήταν η διαχείριση χρόνου για ένα τόσο μεγάλο διάστημα γυρισμάτων όπου δεν υπήρχε ελεύθερο Σαββατοκύριακο για μήνες.
Ειρήνη: Σε όσα ανέφεραν τα παιδιά, θα ήθελα να προσθέσω τη δυσκολία της διανομής της ταινίας, καθώς πρόκειται για μια διαδικασία που αναλάβαμε αποκλειστικά οι ίδιοι. Έχει ήδη διαρκέσει δύο χρόνια και αποτέλεσε για εμάς ένα αχαρτογράφητο πεδίο, ειδικά όσον αφορά τις ταινίες μεγάλου μήκους. Η διανομή ενός ανεξάρτητου ντοκιμαντέρ είναι πολύπλοκη, καθώς τα φεστιβάλ τείνουν να προτιμούν παραγωγές με θεσμική στήριξη ή με ήδη εδραιωμένο κύκλωμα διανομής.
-Πώς ελπίζετε να επηρεάσει ή να εμπνεύσει η ταινία το ελληνικό κοινό σχετικά με τη διαφορετικότητα και τις πολλαπλές εκφράσεις της ταυτότητας φύλου;
Μάκης: Το ντοκιμαντέρ αυτό δεν προορίζεται για ενημέρωση ή ευαισθητοποίηση. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια συναισθηματική και διανοητική εμπειρία, όπου οι πολλαπλές εκφράσεις της ταυτότητας φύλου γίνονται ορατές και κατανοητές, όχι ως «διαφορετικές», αλλά ως αυθεντικές και πολύπλευρες εμπειρίες ανθρώπων που προσπαθούν να υπάρξουν ελεύθερα.
Στέλιος: Ελπίζω η λάμψη την οποία εκπέμπει για μένα αυτό το ντοκιμαντέρ να κάνει την συνύπαρξη των ανθρώπων που θα το δουν λίγο πιο αρμονική.
Ειρήνη: Το μόνο που ελπίζω είναι η ταινία να εμπνεύσει περισσότερες συλλογικές, «από τα κάτω» πρωτοβουλίες για την αναπαράσταση της queer εμπειρίας στη μεγάλη οθόνη. Να λειτουργήσει ως μια υπενθύμιση ότι η αναζήτηση γύρω από το φύλο και την ταυτότητά μας δεν είναι ποτέ στατική∙ είναι μια συνεχής, ανοιχτή διαδικασία, ένας αγώνας που δεν τελειώνει — και ακριβώς εκεί βρίσκεται η ομορφιά του ταξιδιού.
-Υπάρχουν προσωπικές στιγμές ή αφηγήσεις που σας συγκίνησαν ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;
Μάκης: Κάθε αφήγηση με συγκίνησε βαθιά, γιατί σε όλες έβρισκα και κάτι δικό μου. Ως queer άτομο, η εμπειρία μου με τις ιστορίες αυτές ήταν ταυτόχρονα προσωπική και συλλογική. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω μία συγκεκριμένη στιγμή, γιατί σε κάθε αφήγηση υπήρχε κάτι που με άγγιζε, που με έκανε να καταλάβω, να συμπάσχω ή να αναστοχαστώ πάνω στην ταυτότητα, τις επιλογές και τις προκλήσεις των ανθρώπων που μιλούσαν μπροστά στην κάμερα.
Στέλιος: Η φράση «ήθελα να γίνω η Φένια με οποιοδήποτε ρίσκο»…
Ειρήνη: Η υπενθύμιση ότι, μέσα από τις καθημερινές μικρο-εξεγέρσεις μας, μπορούμε να δημιουργούμε τους δικούς μας χώρους εμπειρίας και έκφρασης — τους δικούς μας τόπους ύπαρξης, όπου μπορούμε να είμαστε αυθεντικά ο εαυτός μας.
-Ποιο μήνυμα θέλετε να μείνει στον θεατή μετά την προβολή της ταινίας;
Στέλιος: Το μήνυμα είναι ένα: Αγάπη!
Ειρήνη: Από τη στιγμή που μια ταινία ολοκληρώνεται, το μήνυμά της ανήκει πλέον στο κοινό. Εύχομαι το κάθε άτομο να πάρει από αυτήν ό,τι το εμπνέει, το αγγίζει ή το θεωρεί σημαντικό για τη δική του εμπειρία.
Βιογραφικό Σκηνοθετών
Μάκης Ευαγγελάτος
Ο Μάκης Ευαγγελάτος είναι σκηνοθέτης με σπουδές στη Σκηνοθεσία Κινηματογράφου, τη Φωτογραφία και τη Κοινωνιολογία της Θρησκείας. Από εκθέσεις αναλογικής και ψηφιακής φωτογραφίας μέχρι την καλλιτεχνική διεύθυνση και το color grading για ταινίες και μουσικά βίντεο, δραστηριοποιείται συνεχώς σε διάφορες καλλιτεχνικές εκφάνσεις.
Ειρήνη Χατζή
Η Ειρήνη Χατζή είναι σκηνοθέτιδα ντοκιμαντέρ και παραγωγός με έδρα την Αθήνα. Είναι απόφοιτη του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας (BA), της Σχολής Σκηνοθεσίας Κινηματογράφου (Δίπλωμα) και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στη Διαχείριση Πολιτισμού (MSc). Η Ειρήνη έχει συμμετάσχει σε πολλά φεστιβάλ κινηματογράφου με τα δύο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ της, «In Transit» (2016) και «Remains» (2018).
