Τι ισχύει σήμερα για σύζυγο και παιδιά – Ποιοι είναι οι βασικοί κανόνες και οι εξαιρέσεις
Για πολλές οικογένειες, η σύνταξη χηρείας δεν είναι «ένα ακόμη επίδομα», αλλά το εισόδημα που κρατά τον οικογενειακό προϋπολογισμό όρθιο μετά το θάνατο του/της συζύγου. Το πλαίσιο, όμως, είναι αυστηρό και, μετά τις αλλαγές των τελευταίων ετών, κρύβει αρκετές παγίδες: ένα νέο οικογενειακό ξεκίνημα, η έναρξη εργασίας, η συμπλήρωση συγκεκριμένων ορίων ηλικίας ή ακόμη και ένα λάθος στα στοιχεία μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση ή και απώλεια της παροχής.
Ο e-ΕΦΚΑ διασταυρώνει πλέον ηλεκτρονικά στοιχεία με ΑΑΔΕ, ΕΡΓΑΝΗ και άλλες βάσεις δεδομένων, οπότε παραλείψεις και ανακρίβειες εντοπίζονται πολύ πιο εύκολα. Στις γραμμές που ακολουθούν παρουσιάζονται πέντε χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς και ορισμένες βασικές εξαιρέσεις που –υπό προϋποθέσεις– προστατεύουν το δικαίωμα στη σύνταξη χηρείας.
1. ΝΕΟΣ ΓΑΜΟΣ Ή ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ: ΑΜΕΣΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Η πλέον «καθαρή» περίπτωση απώλειας της σύνταξης χηρείας είναι η σύναψη νέου γάμου ή νέου συμφώνου συμβίωσης από το δικαιούχο. Η παροχή σταματά στο τέλος του μήνα μέσα στον οποίο τελέστηκε ο νέος γάμος ή υπογράφηκε το σύμφωνο και το δικαίωμα δεν επανέρχεται.
Για να αποκτήσει κανείς δικαίωμα σε σύνταξη χηρείας απαιτείται, κατά κανόνα, να έχουν συμπληρωθεί τουλάχιστον τρία χρόνια γάμου ή συμφώνου συμβίωσης μέχρι το θάνατο του ασφαλισμένου ή συνταξιούχου, με εξαιρέσεις σε περιπτώσεις όπως ο θάνατος από εργατικό ατύχημα ή ανθρωποκτονία, αλλά και όταν από το γάμο έχει γεννηθεί ή αναγνωριστεί τέκνο.
Σε οικογένειες με ανήλικα ή βαριά ανάπηρα παιδιά, ακόμη κι αν ο επιζών σύζυγος χάσει τη δική του παροχή λόγω νέου γάμου, τα τέκνα μπορεί να συνεχίσουν να λαμβάνουν ποσοστό σύνταξης, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος.
2. ΕΡΓΑΣΙΑ Ή ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΝΤΑΞΗ: ΜΕΙΩΣΗ 50% ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΡΙΕΤΙΑ
Για θανάτους που επήλθαν από 13/5/2016 και μετά, στον επιζώντα σύζυγο ή έτερο μέρος συμφώνου συμβίωσης απονέμεται καταρχήν ποσοστό 70% της σύνταξης που θα ελάμβανε ή ελάμβανε ο θανών. Το ποσοστό αυτό καταβάλλεται ολόκληρο για μία τριετία από το μήνα που ακολουθεί το θάνατο.
Μετά την πάροδο της τριετίας εφαρμόζεται ο κανόνας της απασχόλησης: εάν ο δικαιούχος εργάζεται, αυτοαπασχολείται ή λαμβάνει οποιαδήποτε άλλη κύρια σύνταξη (από την Ελλάδα ή από το εξωτερικό για λόγους γήρατος ή αναπηρίας), η σύνταξη χηρείας μειώνεται κατά 50%. Στην πράξη, όταν δεν υπάρχουν άλλα δικαιούχα μέλη, ο επιζών σύζυγος από το 70% πέφτει στο 35% της σύνταξης του θανόντος. Αν συμμετέχουν και τέκνα, το μέρος που περικόπτεται από το γονέα μεταφέρεται στα παιδιά, ώστε να μη μειωθεί η δική τους παροχή.
Σημαντική εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που ο επιζών σύζυγος έχει, κατά την ημερομηνία θανάτου, αναπηρία τουλάχιστον 67%: τότε η σύνταξη χηρείας δε μειώνεται λόγω εργασίας για όσο διάστημα διαρκεί η αναπηρία, βάσει των ισχυουσών γνωματεύσεων.
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στην υποχρέωση δήλωσης της εργασίας ή της δεύτερης σύνταξης στον e-ΕΦΚΑ. Η απόκρυψη στοιχείων μπορεί να οδηγήσει σε αναδρομικό καταλογισμό ποσών, διοικητικές κυρώσεις και αναστολή της παροχής.
3. ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ: ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΣΗΜΕΡΑ
Μετά τις αλλαγές που επήλθαν με τη νομοθεσία των τελευταίων ετών, η βασική αρχή για τον επιζώντα σύζυγο είναι πλέον ότι η σύνταξη λόγω θανάτου καταβάλλεται ανεξάρτητα από την ηλικία του. Το δικαίωμα λήγει μόνο όταν προκύψει λόγος λήξης, δηλαδή με το θάνατο του δικαιούχου ή με τη σύναψη νέου γάμου ή νέου συμφώνου συμβίωσης.
Οι παλαιότερες διατάξεις, που προέβλεπαν διακοπή της σύνταξης μετά την τριετία και πιθανή επαναχορήγησή της σε μεγαλύτερη ηλικία, έχουν αντικατασταθεί για τις νέες περιπτώσεις. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν μεταβατικοί κανόνες για παλαιότερες συντάξεις ή ειδικά καθεστώτα (π.χ. Δημόσιο, ειδικά Ταμεία), οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται εξατομικευμένος έλεγχος του φακέλου.
4. ΤΕΚΝΑ: ΟΡΙΟ ΗΛΙΚΙΑΣ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Όταν στη σύνταξη χηρείας συμμετέχουν και παιδιά, η κατανομή του ποσού αλλάζει κάθε φορά που μεταβάλλεται η κατάστασή τους.
Για θανάτους από 13/5/2016 και μετά, τα τέκνα δικαιούνται σύνταξη λόγω θανάτου για όσο διάστημα είναι άγαμα και δεν έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, μέχρι να συμπληρώσουν το 24ο έτος της ηλικίας τους. Η εργασία, η αυτοαπασχόληση ή η λήψη δικής τους σύνταξης δε μειώνει το ποσό της σύνταξης χηρείας που λαμβάνουν.
Η παροχή σταματά στο τέλος του μήνα κατά τον οποίο το τέκνο συμπληρώνει τα 24, συνάπτει γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης ή αποβιώσει. Σε περιπτώσεις τέκνων ανίκανων για κάθε βιοποριστική εργασία με αναπηρία τουλάχιστον 67%, όταν η ανικανότητα έχει επέλθει πριν από τη συμπλήρωση του 24ου έτους, η σύνταξη μπορεί να συνεχιστεί και μετά το όριο αυτό, για όσο διαρκεί η αναπηρία σύμφωνα με τις αποφάσεις των υγειονομικών επιτροπών.
Κάθε μεταβολή στην κατάσταση των παιδιών (λήξη σπουδών, ενηλικίωση, γάμος, μεταβολή στην αναπηρία, αποχώρηση από την οικογενειακή εστία κ.λπ.) πρέπει να δηλώνεται έγκαιρα στον e-ΕΦΚΑ, διαφορετικά ο φορέας μπορεί να ζητήσει επιστροφή ποσών που καταβλήθηκαν αχρεωστήτως.
5. ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΨΕΥΔΕΙΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ: ΟΙ «ΣΙΩΠΗΛΟΙ» ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Ακόμη και όταν πληρούνται όλες οι ουσιαστικές προϋποθέσεις, λάθη ή παραλείψεις στο φάκελο μπορούν να καθυστερήσουν ή και να θέσουν σε κίνδυνο τη σύνταξη χηρείας.
Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε:
• ελλιπείς ή λανθασμένες ληξιαρχικές πράξεις
• ασυμφωνίες σε ΑΦΜ, ΑΜΚΑ, στοιχεία ταυτότητας
• μη καταχώριση ή καθυστερημένη καταχώριση γάμου, διαζυγίου ή συμφώνου συμβίωσης
• μη ενημέρωση για μεταβολές στον αριθμό και την κατάσταση των δικαιοδόχων (τέκνα, διαζευγμένος/η σύζυγος).
Η απόκρυψη στοιχείων (π.χ. μη δήλωση εργασίας, νέου γάμου ή δεύτερης σύνταξης) μπορεί να θεωρηθεί ψευδής δήλωση, με συνέπεια αναστολή της παροχής, αναδρομική επιστροφή σημαντικών ποσών και, σε σοβαρές περιπτώσεις, ακόμη και ποινικές ευθύνες.
6. ΚΑΤΩΤΑΤΟ ΠΟΣΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΧΗΡΕΙΑΣ: ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΟΡΙΑ
Ο νόμος προβλέπει κατώτατα όρια για τη σύνταξη λόγω θανάτου, τα οποία συνδέονται με τα πλήρη έτη ασφάλισης του θανόντος. Κατ’ αρχάς, για 20 ή περισσότερα πλήρη έτη ασφάλισης, το κατώτατο ποσό αντιστοιχεί στο πλήρες ποσό της εθνικής σύνταξης, ενώ για λιγότερα έτη το όριο μειώνεται αναλογικά, με κατώτερο σημείο τα 360 ευρώ περίπου για 15ετή ασφάλιση. Σε περιπτώσεις εργατικού ατυχήματος ή επαγγελματικής ασθένειας ισχύουν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις, με κατώτατο ποσό ίσο με το διπλάσιο της εθνικής σύνταξης που επιμερίζεται στους δικαιούχους.
Τα κατώτατα αυτά ποσά αναπροσαρμόζονται περιοδικά. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του e-ΕΦΚΑ, το γενικό κατώτατο ποσό σύνταξης λόγω θανάτου διαμορφώθηκε σε περίπου 399,5 ευρώ για το 2024 και ανέρχεται σε λίγο πάνω από 409 ευρώ από 1/1/2025. Τα κατώτατα όρια εφαρμόζονται είτε αυτοτελώς (όταν υπάρχει μόνο σύζυγος ή μόνο διαζευγμένος/η) είτε επιμερισμένα μεταξύ συζύγου, διαζευγμένου και τέκνων, ώστε κανένα από τα πρόσωπα αυτά να μη λαμβάνει συνολικά ποσό μικρότερο από το προβλεπόμενο όριο.
Παναγιώτης Ξεροβάσιλας
Οικονομολόγος – Σύμβουλος επενδύσεων και επιχειρήσεων
