Οι παλιές πόλεις είναι εθνικός πλούτος και εθνική κληρονομιά
Ποιος θα σώσει τα καλντερίμια της Κυπαρισσίας στην Παλιά Πόλη; Η απάντηση σε κάθε ευνομούμενη πόλη θα ήταν εύλογη. Μα… ο Δήμος φυσικά! Ποιος Δήμος; Ο Δήμος έχει συνειδητοποιήσει ότι η Παλιά Πόλη είναι κηρυγμένη αρχαιολογικός χώρος, διατηρητέος οικισμός και ιστορικός τόπος και τι υποχρεώσεις δημιουργεί αυτή η κήρυξη; Υπάρχει στη δομή του Δήμου τόσα χρόνια, έστω, ένας άνθρωπος επιφορτισμένος με το καθήκον της φροντίδας, ή της έγνοιας, για την Παλιά Πόλη;
Αν ο Δήμος γνωρίζει την αξία της Παλιάς Πόλης και έχει επίγνωση αυτής της αξίας, παρέχει τουλάχιστον μια στοιχειώδη καθημερινή φροντίδα καθαριότητας. Οι δύο κυρίες από το Δήμο – που έρχονται επάνω- δεν αρκούν. Χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο. Τα 8 καταστήματα εστίασης που υπάρχουν και δίνουν ζωή και στόχο στην Παλιά Πόλη παράγουν πολλά σκουπίδια, οι κάδοι δεν αρκούν, η συχνότητα δεν είναι πυκνή. Οι επισκέπτες περπατούν ανάμεσα στα σκουπίδια! Κι αυτό δημιουργεί κακή φήμη για την Παλιά Πόλη.
Όλο το χρόνο υπάρχουν επισκέπτες, τουρίστες, Έλληνες και αλλοδαποί, με πούλμαν ομαδικά και μεμονωμένα, οι οποίοι κάνουν βόλτα στην Παλιά Πόλη μέχρι το κάστρο. Άρα η αποκομιδή των σκουπιδιών πρέπει να ξανασχεδιασθεί από το Δήμο-τουλάχιστον το καλοκαίρι.
Αλλά ας έρθουμε στα καλντερίμια, που μαζί με το κάστρο και τις παλιές βρύσες είναι τα σημαντικότερα μνημεία μας. Τα καλντερίμια είναι περίπου 500-600 χρόνων. Όσα είναι σε καλή κατάσταση έχουν μήκος 1.000 μ. περίπου σε σύνολο 3.000 μ. και είναι ιδιαίτερης ομορφιάς. Το γεγονός ότι είναι σε μεγάλη απόσταση μέχρι και 500 μ. από το κάστρο αποδεικνύει ότι η Παλιά Πόλη είναι ίσως από τις μεγαλύτερες Παλιές Πόλεις της χώρας μας, άρα και η ανάγκη αναγνώρισης και σωτηρίας της είναι πολύ επιτακτική.
Όμως, όλα είναι παντού εγκαταλελειμμένα. Η Παλιά Πόλη είναι σαν να μην υπάρχει για τη Δημοτική αρχή και την Πολιτεία… Αν τύχει να δείτε χώρο στην Παλιά Πόλη από όπου πέρασαν οι τεχνικοί της ΔΕΥΑΤ μετά μια επισκευή ζημιάς, θα δείτε ότι αφήνουν τους δρόμους και τα καλντερίμια σκαμμένα, στην τύχη τους δηλαδή. Ανοιχτοί οι λάκκοι, με σκόρπια χώματα και πέτρες γύρω στο σημείο επέμβασης. Δυστυχώς, δεν υπάρχει η κουλτούρα της Παλιάς Πόλης στις τοπικές υπηρεσίες. Οι εργαζόμενοι στο Δήμο είναι ανεκπαίδευτοι για την ιστορία και την αξία της Παλιάς Πόλης και τον τρόπο που πρέπει να την υπηρετούν.
Σε τέτοιες μνημειώδεις πόλεις πρέπει να υπάρχει ένα γραφείο, έστω μια λειτουργική θέση επιφορτισμένη με τη φροντίδα και την πληροφόρηση για την Παλιά Πόλη και την επικοινωνία με την ΕΦΑ Μεσσηνίας… Αλλά και η Αρχαιολογική Υπηρεσία θα έπρεπε με ημερίδες, δράσεις και έντυπα να ενημερώνει τους πολίτες, αλλά και τις υπηρεσίες, να συμβουλεύει τους δημοτικούς άρχοντες για την πόλη που έχουν στα χέρια τους, να παρακολουθεί την κατάσταση της Παλιάς Πόλης στοιχειωδώς.
Ποιος θα δει τις προοπτικές μια παλιάς πόλης με βάση τα μνημεία της, αν όχι η Αρχαιολογική Υπηρεσία, που όταν θέλει κάνει θαύματα;
Αυτό το καλοκαίρι (2025) ανιχνεύοντας με ενδιαφέρον και αγάπη τα καλντερίμια, καταγράφω τις ανάγκες τους. Ας τα πάρουμε ένα ένα:
Το καλντερίμι της Αγίας Τριάδας
Στην ουσία είναι ένας σκαλόδρομος. Το χαμηλότερο τμήμα είναι φτιαγμένο σε μεγάλα σκαλιά με μεγάλους πελεκητούς, άσπρους λίθους, οι οποίοι σε διάφορα σημεία αποκολλώνται και είναι διαθέσιμοι σε κάθε κακόβουλη διάθεση. Πρέπει να επισκευαστούν, ώστε να μην αντικατασταθούν με τσιμέντο και χάσει το καλντερίμι την ομορφιά, την αυθεντικότητα και την αξία του. Ποιος το νοιάζεται αυτό;
Το υψηλότερο τμήμα είναι φτιαγμένο με τον κλασσικό τρόπο, με μακρόστενους, πελεκητούς λίθους, με μεγάλη απόσταση από το ένα στο άλλο σκαλί και μικρό ύψος. Έχει μεγαλύτερους αρμούς, οι οποίοι επιτρέπουν την ανάπτυξη φυτών, τα οποία τώρα έχουν ψηλώσει πολύ και είναι σαν κήπος! Η βλάστηση, όμως, οδηγεί στην αποκόλληση και στο ξέφτισμα του καλντεριμιού.
Πότε και ποιος θα τα κλαδέψει και θα καθαρίσει με προσοχή τα σκαλιά από το χώμα χωρίς να ξεριζώσει τους λίθους;
Επί του πιεστηρίου: Γράφοντας αυτό το άρθρο έμαθα ότι σήμερα, 16/9/2025, εργάτες του Δήμου κόβουν επιτέλους τα φυτά από το πάνω καλντερίμι της Αγίας Τριάδας. Χίλια μπράβο! Όμως, η κοπή πρέπει να γίνεται συχνότερα, γιατί οι ρίζες όταν μεγαλώνουν μπορούν να ξεθεμελιώσουν το καλντερίμι! Κι αυτό πρέπει να το αποφύγουμε.
Το μεγάλο καλντερίμι
Κατά τύχη σώζεται καλά, αλλά έγιναν και μεγάλες επισκευές το 2004/2005 με την προοπτική του παζαριού με τις αντίκες . Όμως, το κεντρικό του σημείο γίνεται parking από αδιάφορους οδηγούς που νομίζουν ότι έχουν το δικαίωμα να καταπατούν αυτά τα έργα τέχνης, τα καλντερίμια. Μπορεί ο Δήμος και η Τροχαία να προστατέψουν τα καλντερίμια από τους ασυνείδητους οδηγούς;
Το καλντερίμι του κάστρου
Δυστυχώς, τα βράδια, αλλά και την ημέρα με πολλή κίνηση, γίνεται κι αυτό parking για κάθε είδους αυτοκίνητο (αγροτικά, τζιπ κ.λπ. μεγάλα οχήματα). Δυστυχώς, το καλντερίμι υφίσταται μεγάλη κακοποίηση με τα μαρσαρίσματα που προσπαθούν να ξεπεράσουν την ανώμαλη επιφάνεια που έτσι κι αλλιώς έχει το καλντερίμι. Κι εδώ χρειάζεται η επέμβαση της Τροχαίας κυρίως, αλλά και του Δήμου, για να επιβλέψει τη διαδικασία.
Το καλντερίμι απέναντι από το ηρώον
Ο τύπος αυτού του καλντεριμιού – αλβανικός – είναι πιο ευαίσθητος σε κακοποιήσεις. Ο τρόπος κατασκευής του, δηλαδή πέτρινο και ελαφρά κοίλο στη μέση (για τα ζώα) και με φαρδιές αναβαθμίδες δεξιά και αριστερά για τους ανθρώπους, με χώμα και μιας μόνο πέτρας ύψος, το καθιστά ευάλωτο και δεν έχει τη στιβαρότητα των πέτρινων καλντεριμιών.
Ως εκ τούτου, χρειάζεται προγραμματισμένη φροντίδα/καθάρισμα από χώματα και στερέωση των λίθων, γιατί με την αδιαφορία και την εγκατάλειψη μπορεί έπειτα από χρόνια να καταστραφεί και να εξαφανιστεί.
Αυτό το καλντερίμι, μετά τα πρώτα 80 μέτρα περίπου, στρίβει ελαφρώς αριστερά… και είναι σκεπασμένο επιμελώς, σε όλο το πλάτος του, με άμμο και χώμα, τουλάχιστον 40 εκατοστά. Άρα τα καλντερίμια μας κινδυνεύουν και από ταφή και από εξαφάνιση!
Σημειώνω ότι υπάρχει φωτογραφία αυτού του καλντεριμιού στις 16/12/2013, οπότε μια μεγάλη βροχόπτωση το προηγούμενο βράδυ το έβγαλε στην επιφάνεια κατάλευκο και λαμπερό με απίθανες πέτρες.
Το είδα την επομένη το πρωί και εκεί μέτρησα και το βάθος του χώματος που το έχει σκεπάσει.
Η μικρή αυτή ιστορία δεν τελειώνει όμως-δυστυχώς-εδώ. Την άλλη μέρα το μεσημέρι ξαναπέρασα από το ίδιο σημείο για να έχω τη χαρά να δω πάλι το πανέμορφο καλντερίμι… Και ω του θαύματος, το καλντερίμι είχε εξαφανισθεί, καταχωμένο, από χώμα και άμμο, με τον ίδιο τρόπο με πριν, σε όλο του το πλάτος και το μήκος.
Άλλα καλντερίμια
Δεν έχουν τέλος αυτές οι καταγραφές, υπάρχουν πολλά ακόμα καλντερίμια-αόρατα όμως. Είτε γιατί είναι σε μικρότερους δρόμους, ή σε μη επισκέψιμα σημεία, είτε γιατί είναι καταχωμένα από την εγκατάλειψη. Υπάρχουν ακόμα καλντερίμια σε κλεισμένους από κατοίκους δρόμους/διαβάσεις σε μια περιοχή ψηλά στην Παλιά Πόλη, είτε γιατί δε γνωρίζει κανείς πού είναι τα όρια των ιδιοκτησιών και δρόμων είτε γιατί αγνοούνται από όλους που αποφεύγουν τα δυσπρόσιτα αυτά σημεία.
Όπως συνάγεται από τα γραφόμενα και τα γεγονότα, εδώ στην Κυπαρισσία φαίνεται ότι δεν αγαπάμε την Παλιά Πόλη, τα μνημεία της και τη μοναδική της χαρτογραφία. Η αξία και η ιστορικότητα της πόλης μας πρέπει να μας εμπνέουν, να γνωρίζουμε την ιστορία της, να την αγαπάμε όλοι και να νιώθουμε υπεύθυνοι σήμερα για να την παραδώσουμε όσο το δυνατόν αναλλοίωτη στους νεότερους αύριο.
Πρέπει να υπάρχει πρόγραμμα προστασίας, έγνοια και φροντίδα. Και κυρίως ενσυναίσθηση. Γιατί οι παλιές πόλεις είναι εθνικός πλούτος και εθνική κληρονομιά.
Της Τζίμας Ιμιρζιάδη
