Στην Αλεξανδρούπολη βρίσκεται ο δήμαρχος Καλαμάτας και πρόεδρος της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Πελοποννήσου, Θανάσης Βασιλόπουλος, προκειμένου να συμμετάσχει στο ετήσιο τακτικό Συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), από σήμερα Πέμπτη 6 έως και το Σάββατο 8 Νοεμβρίου. Στις εργασίες θα παραβρεθεί, επίσης, ο πρόεδρος της ΔΕΥΑ Καλαμάτας και μέλος της γενικής συνέλευσης της ΚΕΔΕ, Ανδρέας Καραγιάννης.
Το ετήσιο συνέδριο της ΚΕΔΕ αποτελεί τη μεγαλύτερη θεσμική συνάντηση των εκπροσώπων της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης και μια ευκαιρία να τεθούν επί τάπητος τα σοβαρά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι Δήμοι σε ολόκληρη τη χώρα. Φέτος, όμως, η συγκυρία είναι διαφορετική.
Οι Δήμοι φτάνουν στην Αλεξανδρούπολη με τα ταμεία τους άδεια, τις αρμοδιότητες τους κουτσουρεμένες και τις προσδοκίες των πολιτών να σκοντάφτουν πάνω σε έναν κρατικό μηχανισμό που επιλέγει συστηματικά να συγκεντρώνει την εξουσία στο κέντρο.
Η αποδυνάμωση των Δήμων
Τα τελευταία χρόνια η Τοπική Αυτοδιοίκηση βιώνει μια διαδικασία αποψίλωσης. Αρμοδιότητες που για δεκαετίες ανήκαν στους Δήμους –όπως οι Πολεοδομίες– πέρασαν σταδιακά στην ευθύνη του κεντρικού κράτους ή των περιφερειών. Πλέον, η κυβέρνηση σχεδιάζει να αφαιρέσει και το 50% των εσόδων από τα πρόστιμα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, ένα ακόμη πλήγμα στα περιορισμένα δημοτικά έσοδα.
Αυτή η συνεχής μεταφορά εξουσίας προς τα πάνω έχει ως αποτέλεσμα οι Δήμοι να λειτουργούν με ελάχιστα μέσα και χωρίς τη δυνατότητα ουσιαστικού σχεδιασμού. Η πλειοψηφία των ΟΤΑ αδυνατεί να καλύψει βασικές ανάγκες, όπως η συντήρηση υποδομών, η καθαριότητα ή η κοινωνική πολιτική.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΚΕΔΕ, το 70% των Δήμων της χώρας βρίσκεται σήμερα «στο κόκκινο», με λειτουργικά ελλείμματα και ανυπέρβλητες οικονομικές δυσκολίες.
Από την αποκέντρωση στο «επιτελικό κράτος»
Η Νέα Δημοκρατία, ιστορικά, δεν υπήρξε ποτέ φιλική προς την ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Από τις αντιδράσεις στον «Καποδίστρια» μέχρι τη συστηματική υπονόμευση των μεταρρυθμίσεων που έδιναν δύναμη στις τοπικές κοινωνίες, η παράταξη διατήρησε πάντα έναν συγκεντρωτικό χαρακτήρα. Το «επιτελικό κράτος» του Κυριάκου Μητσοτάκη ήρθε να εδραιώσει αυτή τη λογική, βαφτίζοντας την υπερσυγκέντρωση εξουσιών σε λίγα πρόσωπα ως τεχνοκρατική αποτελεσματικότητα.
Η περίπτωση της Αθήνας είναι χαρακτηριστική. Μετά τις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές, η κυβέρνηση αφαίρεσε από το Δήμο Αθηναίων τη συμμετοχή στην «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.», μεταφέροντας τη διοίκηση σε φορέα που ελέγχει το υπουργείο. Ουσιαστικά, στέρησε από τη Δημοτική Αρχή ακόμη και το λόγο για την ανάπτυξη της πόλης της. Ένα μήνυμα με σαφή πολιτικό χαρακτήρα: «αν δε μας αρέσει ο δήμαρχος, αφαιρούμε του Δήμου την αρμοδιότητα».
Παράδοξα και στρεβλώσεις
Τα φαινόμενα διοικητικής ασυναρτησίας δεν περιορίζονται στην πρωτεύουσα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κως, όπου –παρότι είναι ενιαίος Δήμος– ο κεντρικός οδικός άξονας του νησιού ανήκει στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Αντίστοιχα, στην Αθήνα, το Πεδίον του Άρεως, ένα πάρκο που βρίσκεται στον αστικό ιστό και εξυπηρετεί αποκλειστικά τους δημότες της πόλης, υπάγεται στην Περιφέρεια Αττικής. Τέτοια παραδείγματα αφαιρούν από τους Δήμους τη δυνατότητα να ασκούν ενιαία πολιτική για τις υποδομές και την ποιότητα ζωής των πολιτών τους.
Αυτή η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων συνοδεύεται από μια ακόμη βαθύτερη παθογένεια: τη μη μεταφορά των αναγκαίων πόρων. Για κάθε νέα ευθύνη που «φορτώνεται» σε ένα Δήμο, το κράτος αποφεύγει να παραχωρήσει τα αντίστοιχα οικονομικά μέσα. Το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο: οι υπηρεσίες υπολειτουργούν, οι τοπικές κοινωνίες δυσανασχετούν και οι δήμαρχοι μετατρέπονται σε διαχειριστές της φτώχειας.
Εκλογικοί νόμοι και μικροκομματικές σκοπιμότητες
Αντί να αντιμετωπίσει τα ουσιαστικά ζητήματα, η κυβέρνηση επέλεξε να τροποποιήσει τον εκλογικό νόμο για τους Δήμους. Με το νέο σύστημα, ο πρώτος συνδυασμός αποκτά σχεδόν απόλυτο έλεγχο των Δημοτικών Συμβουλίων, περιορίζοντας τη δυνατότητα διαλόγου και συναινέσεων. Πρόκειται για μια αντίδραση στο προηγούμενο σύστημα της απλής αναλογικής, που είχε θεσπίσει ο ΣΥΡΙΖΑ.
Η διαδοχή των δύο νόμων δείχνει ξεκάθαρα το πρόβλημα: και οι δύο μεγάλες παρατάξεις χρησιμοποίησαν το θεσμικό πλαίσιο της Αυτοδιοίκησης για μικροκομματικά οφέλη. Ο ένας για να εξασφαλίσει «ρόλο στους τρίτους», ο άλλος για να αποτρέψει συνεργασίες. Κανείς, όμως, δεν ασχολήθηκε με τη βιωσιμότητα των ίδιων των Δήμων.
Η τελευταία ευκαιρία
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το συνέδριο της ΚΕΔΕ στην Αλεξανδρούπολη θεωρείται από πολλούς αυτοδιοικητικούς ως μία από τις τελευταίες ευκαιρίες για ουσιαστικό διάλογο γύρω από το μέλλον των Δήμων. Οι τοποθετήσεις δημάρχων, προέδρων ΔΕΥΑ και δημοτικών συμβούλων αναμένεται να επικεντρωθούν στην ανάγκη θεσμικής και οικονομικής ενίσχυσης της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης.
Οι Δήμοι δεν είναι μια «διοικητική λεπτομέρεια». Είναι η πλησιέστερη εξουσία στον πολίτη, αυτή που αντιμετωπίζει τα καθημερινά του προβλήματα: τα σκουπίδια, το νερό, τους δρόμους, τις κοινωνικές δομές. Αν αποδυναμωθεί ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης, αποδυναμώνεται η ίδια η δημοκρατία.
Αν, λοιπόν, το «επιτελικό κράτος» σημαίνει συγκέντρωση αποφάσεων στα γραφεία του Μεγάρου Μαξίμου, τότε η χώρα κινδυνεύει να μείνει χωρίς πραγματική αποκέντρωση και χωρίς φωνή τοπική. Όπως λένε αρκετοί αιρετοί: «Αν θέλουμε επιτελικό κράτος, πρέπει πρώτα να φτιάξουμε ισχυρούς δήμους».
Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να αποκαλούμε «επιτελικό» ένα κράτος δέκα ανθρώπων και να βλέπουμε τους Δήμους –την πρώτη γραμμή της δημοκρατίας– να αγωνίζονται απλώς για την επιβίωσή τους.
Α.Π.
