Το 11ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου μας συστήνει τους σκηνοθέτες του
«Σε διάστημα τεσσάρων ετών, τρεις ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες βρίσκουν ελπίδα, δύναμη και αλληλεγγύη σε ένα καταφύγιο στην Ελλάδα, σε ένα ταξίδι ενηλικίωσης που ξεπερνά σύνορα και ταμπέλες». Αυτή είναι η ιστορία δύναμης και έμπνευσης που καταγράφει η Ελληνο-Γερμανίδα φωτογράφος και σκηνοθέτιδα Χριστίνα Βάζου με τον ελπιδοφόρο τίτλο «Θέλω να είμαι νικητής»/«I want to be a winner» (2025, διάρκ. 73’) και θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε και στην Καλαμάτα στο πλαίσιο του 11ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου που θα πραγματοποιηθεί 21-30/11/2025 σε τουλάχιστον 15 πόλεις και άλλα μέρη, όπως η Μονή Πορετσού (Δήμος Καλαβρύτων).
Η κα Βάζου θα είναι παρούσα κατά την προβολή στο Εργατικό Κέντρο Καλαμάτας και μέσα από την παρακάτω ενδιαφέρουσα συνέντευξη μοιράζεται τις λεπτομέρειες του συγκεκριμένου κινηματογραφικού ταξιδιού και κάποιες από τις σκέψεις που το συνοδεύουν:
-Τι σας ενέπνευσε να ακολουθήσετε τις ζωές αυτών των τριών ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων;
Με ενέπνευσαν οι χαρακτήρες των παιδιών και το γεγονός ότι ήταν πολύ συνειδητοποιημένα για τους στόχους τους και την επίτευξη των ονείρων τους. Μου φάνηκαν πολύ σοφά τα παιδιά αυτά και τα θαύμασα.
-Πώς καταφέρατε να δημιουργήσετε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης ώστε οι έφηβοι να μοιραστούν τις προσωπικές τους ιστορίες;
Το γεγονός ότι δούλευα στη δομή και έκανα φωτογραφικές και άλλες δράσεις με τα παιδιά βοήθησε πολύ στο να με εμπιστευτούν. Είχαν συνηθίσει να κυκλοφορώ με μία κάμερα στο χέρι. Πριν αρχίσω να βιντεοσκοπώ για το ντοκιμαντέρ προέκυψε να κάνουν τα ίδια τα παιδιά, με τη δική μου υποστήριξη, μία δική τους ταινία με θέμα το ταξίδι τους. Οπότε τους ήταν οικεία η όλη διαδικασία. Σεβόμουν απόλυτα τον προσωπικό τους χώρο και χρόνο και όταν ένιωθα ότι ξεπερνάω τα όρια δε βιντεοσκοπούσα. Επίσης δεν ρωτούσα πολλά. Ακολουθούσα τη ροή και ήμουν παρούσα.
-Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων σε διάστημα τεσσάρων ετών;
Οι μεγαλύτερες προκλήσεις κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ήταν οι εξής: Στην αρχή των γυρισμάτων περιορίστηκα πολύ στις κινήσεις μου για να μη φανούν τα πρόσωπα των παιδιών λόγω προστασίας προσωπικών δεδομένων, παρόλο που τα ίδια τα παιδιά ήθελαν να είναι μέρος του ντοκιμαντέρ. Κάποια στιγμή μου πέρασε από το μυαλό να μετατρέψω αργότερα όλο το ντοκιμαντέρ σε animation, έτσι ώστε να μη διακρίνονται καθαρά τα χαρακτηριστικά των παιδιών. Με αυτή την ιδέα συνέχισα τα γυρίσματα με μεγαλύτερη άνεση.
Κάποια παιδιά που ήξερα ότι θα αναστατωθούν ή από τα οποία δεν πίστευα ότι θα μπορούσα αργότερα να πάρω άδεια, δεν τα βιντεοσκόπησα καθόλου. Όταν φτάσαμε στο μοντάζ οι πρωταγωνιστές μου ήταν πλέον ενήλικες και μπορούσαν να υπογράψουν τη φόρμα συναίνεσης. Έψαξα και βρήκα και πολλούς από τους υπόλοιπους χαρακτήρες που εμφανίζονται (διασκορπισμένοι σε όλη την Ευρώπη), για να συναινέσουν επίσημα, ως ενήλικοι πλέον. Όσους δε βρήκα, τους έβγαλα από την πλοκή. Σε αυτό το σημείο θέλω να πω ότι όλοι χάρηκαν πολύ και είναι περήφανοι που συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ.
Υπήρξαν αρκετές στιγμές που έβλεπα να συμβαίνει κάτι που θα μου άρεσε να καταγράψω αλλά εκείνη τη στιγμή βρισκόμουν σε άλλο ρόλο. Ο ρόλος μου ήταν καταρχήν εκπαιδευτικός και εμψυχωτικός. Τα γυρίσματα τα έκανα όταν είχα κενά. Από ηθικής άποψης ερχόμουν κάποιες φορές σε σύγκρουση με τον ρόλο μου ως παρατηρητή-κινηματογραφιστή, το χαρακτήρα μου και τη θέση μου ως εργαζόμενη στη δομή. Συχνά κατέβαζα την κάμερα επειδή δεν ήθελα να εισβάλω στις ευάλωτες στιγμές της ζωής των παιδιών, ενώ ένιωθα ότι μπροστά μου εκτυλίσσονται σημαντικές στιγμές που ένας επαγγελματίας κινηματογραφιστής θα βιντεοσκοπούσε. Προτίμησα να σεβαστώ το συναίσθημά μου και να βρω άλλους τρόπους να δείξω αυτά που θεωρούσα σημαντικά.
Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας μοίραζα το χρόνο μου μεταξύ δύο κέντρων φιλοξενίας του Κοινωνικού ΕΚΑΒ και δεν ήταν πάντα εύκολο να είμαι στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή.
Χρειαζόταν να είμαι πάντα σε εγρήγορση για να μη χάσω σημαντικές στιγμές. Για να βγάλω πχ. τις σκηνές με τα χιόνια και του αποκλεισμού της δομής περπάτησα 2,5 ώρες από το σπίτι μου μέσα από δύσκολες συνθήκες για να φτάσω στην Παλαιά Πεντέλη. Δεν υπήρχε άλλο τρόπος μετακίνησης και ήθελα οπωσδήποτε να βρίσκομαι εκεί.
Δε γνώριζα πάντα τα σχέδια των αγοριών και ξαφνιαζόμουν με κάποιες σημαντικές εξελίξεις, τις οποίες συχνά τις μάθαινα μεταγενέστερα από το προσωπικό. Ήμουν μέρος του συστήματος στα μάτια τους και ειδικά ο Φερντινάντ που ήταν πολύ πονεμένος και ματαιωμένος προς το τέλος, δεν εμπιστευόταν πλέον κανέναν από το προσωπικό, πιστεύοντας ότι όλοι είναι υπεύθυνοι που δεν προχωράει η αίτηση ασύλου του. Οι ισορροπίες ήταν πολύ λεπτές.
Προκλήσεις είχα και όταν έκανα τα μεταγενέστερα γυρίσματα στην Ολλανδία και το Βέλγιο. Ο Ομράν και ο Φερντινάντ δεν χάρηκαν ιδιαίτερα όταν τους πήρα τηλέφωνο το 2024 για να τους πω ότι θέλω να βιντεοσκοπήσω τη νέα τους ζωή. Μου είπαν ότι θα χαρούν βεβαίως να με δουν, αλλά ότι ακόμα δεν έχουν τακτοποιηθεί όπως θα το επιθυμούσαν, δεν έχουν τα χρήματα για να με βγάλουν έξω και να με περιποιηθούν φιλόξενα. Ο Φερντινάντ μου είπε εξαρχής ότι δε θέλει να μιλήσει για την ψυχολογία του και την κατάσταση της ζωής του. Το ταξίδι αυτό δεν ήταν πολύ εύκολο, γιατί μέσα σε πολύ λίγο χρόνο ήθελα να μαζέψω αρκετό υλικό και από την άλλη δεν ήθελα να νιώσουν πιεσμένοι οι πρωταγωνιστές μου.
-Πώς η ταινία αποκαλύπτει τις ανθρώπινες αλήθειες πίσω από την ταμπέλα του «πρόσφυγα»;
Οι ταμπέλες δημιουργούνται όταν ομογενοποιούμε και απλοποιούμε καταστάσεις, συμπεριφορές κ.α. Από τη στιγμή που ερχόμαστε κοντά στους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από τους αριθμούς, καταφέρνουμε να τους γνωρίσουμε ως οντότητες. Αυτό ακριβώς κάνει η ταινία. Οι ανθρώπινες αλήθειες υπάρχουν παντού, αρκεί να θελήσουμε να τις δούμε.
-Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στη δύναμη και την αντοχή αυτών των εφήβων;
Στον Ομράν με εντυπωσίασε η πίστη στον εαυτό του. Ήταν πολύ συνειδητοποιημένος και γνώριζε ό,τι χρειάζεται για να εξελιχτεί σε πολλά επίπεδα για να πετύχει τους στόχους του. Πάνω σε αυτό δούλευε καθημερινά με επιμονή και αντοχή κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.
Στον Νασίρ με εντυπωσίασε η ωριμότητα του. Δρούσε πάντα σαν ήρεμη δύναμη στη δομή, όλα τα παιδιά των σέβονταν και μπορούσε εύκολα να ηρεμήσει τα πνεύματα. Ήξερε που βαδίζει και ότι η ευθύνη της ζωή του είναι στα δικά του χέρια.
Και τα δύο παιδιά είχαν ήδη φιλοσοφήσει τη ζωή. Όταν αναφερόντουσαν σε φράσεις όπως «το ταξίδι μετράει, το τι κάνεις στη διαδρομή» ή «χρειάζεται να γίνω η καλύτερη έκδοση του εαυτού μου» ήξερα ότι γνωρίζουν πολύ καλά σε τι αναφέρονται. Ήταν μία βιωμένη διαπίστωση.
Ο Φερντινάντ ήταν ένας ακούραστος αθλητής. Είχε δημιουργήσει ένα πρόγραμμα προπόνησης το οποίο ακολουθούσε ανελλιπώς δύο φορές την ημέρα, με ευλάβεια και σχολαστικότητα. Ήταν επίσης ένα από τα λίγα παιδιά που είχε πάρει στα σοβαρά το θέμα του σχολείου και πήγαινε σε σταθερή βάση τα πρώτα χρόνια, ενώ δυσκολευόταν πολύ με την Ελληνική γλώσσα. Μου έκανε πολλή εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο ακολουθούσε το πρόγραμμά του. Ήταν ταγμένος σε αυτό.
-Ποιο μήνυμα θέλετε να μείνει στο κοινό για τους πρόσφυγες και την έννοια της αλληλεγγύης;
Χρειάζεται ν’ αφήσουμε στην άκρη τις προκαταλήψεις, να κοιτάξουμε τον άνθρωπο στα μάτια με αξιοπρέπεια και σεβασμό. Η αλληλεγγύη είναι στάση ζωής. Πηγαίνει πέρα από την ηθική και πρακτικές συμπεριφοράς. Συχνά αυτοί που μπορούν να μπουν στα παπούτσια του άλλου είναι πιο αυθόρμητοι σε σχέση με το συναίσθημα αυτό. Έχω ακούσει από πολλούς πρόσφυγες ότι επιθυμία τους είναι όταν σταθούν στα πόδια τους να στηρίξουν άλλους ευάλωτους ανθρώπους και να τους βοηθήσουν να ορθοποδήσουν.
Επίσης, ένιωσα να συναισθάνονται πάρα πολύ τα ζώα, την αίσθηση της πείνας και να νιώθουν υπεύθυνοι για τη φροντίδα τους.
-Πώς η προσωπική σας ματιά ως φωτογράφος και εργαζόμενη σε χώρο φιλοξενίας επηρέασε την αφήγηση;
Είναι δεδομένο ότι η προσωπική μου ματιά επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο έκανα τις λήψεις και επέλεξα πάνω σε τι θα ήθελα να επικεντρωθώ. Έκανα τα πάντα με σεβασμό και ενσυναίσθηση. Το γεγονός ότι ήμουν εργαζόμενη στο κέντρο φιλοξενίας με έκανε να γνωρίζω καλά το αντικείμενο και να έχω μία σφαιρική εικόνα της κατάστασης. Επίσης, είχα τη δυνατότητα να περιφέρομαι ελεύθερα σε όλες τις εγκαταστάσεις και να συνομιλώ με όλους. Τα πράγματα εξελίσσονταν και εγώ ως παρατηρήτρια βιντεοσκοπούσα όποτε αυτό ήταν εφικτό. Ακολουθούσα τη ροή. Δεν ήξερα που θα με βγάλει. Η αφήγηση απέκτησε σάρκα και οστά κατά τη διάρκεια του μοντάζ, όπου με τον Μιχάλη Παπαδάκη, τον μοντέρ του ντοκιμαντέρ, κάναμε πάρα πολλές συζητήσεις πάνω στους χαρακτήρες των τριών αγοριών, πάνω στο δικό μου σενάριο και τους τρόπους απόδοσης των ιστοριών με τον καλύτερο τρόπο.
-Υπήρξαν στιγμές κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων που σας έδωσαν νέα οπτική για την ελπίδα και την επιμονή;
Έμαθα πάρα πολλά από τα παιδιά. Η κάμερα μου έδωσε τη δυνατότητα να κρυφτώ από πίσω της, να έχω την ψευδαίσθηση ότι γίνομαι αόρατη και να αφουγκραστώ με άλλο τρόπο τα όσα ζούσα. Παρακολουθώντας τις συζητήσεις που έκαναν μεταξύ τους, με συγκίνησε η αλληλεγγύη και το δέσιμο που διέκρινα. Η επιμονή τους για μία καλύτερη ζωή σίγουρα μου θύμιζε συνέχεια πόσο ευγνώμων χρειάζεται να είμαι για τη δική μου ζωή και πόσο μικρές είναι κάποιες δυσκολίες. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση η ευρεία χρήση της πρότασης «Inshallah» (αν το επιτρέψει ο Θεός, αν το θέλει ο Θεός) και η στήριξη που αντλούν τα παιδιά από αυτή. Αυτό με έκανε να πηγαίνω περισσότερο με τη ροή των πραγμάτων, πράγμα που πάντα διευκολύνει τις καταστάσεις.
-Τι θεωρείτε ότι μπορούν να μάθουν οι θεατές από την ιστορία αυτών των τριών νέων;
Το τι θα μάθουν οι θεατές από την ιστορία των τριών νέων δεν μπορώ να το πω εγώ. Υπάρχουν θεατές που μου είπαν, μεταξύ άλλων, ότι πήραν δύναμη από τις ιστορίες αυτές, επαναπροσδιόρισαν τη δική τους πραγματικότητα, ταυτίστηκαν με αρκετά πράγματα που λένε τα παιδιά, συγκινήθηκαν με την προσωπικότητά και τον αγώνα τους.
-Πώς επιδιώκετε να εμπνεύσετε τον κόσμο να δει πέρα από τις διακρίσεις και τα στερεότυπα;
Πιστεύω ότι τα ντοκιμαντέρ μπορούν να λειτουργήσουν ως πηγή έμπνευσης και εργαλείο για να προσπεράσει κανείς διακρίσεις και στερεότυπα. Ανοίγουν τους ορίζοντες, δίνοντας στους θεατές τη δυνατότητα να γνωρίσουν διαφορετικούς κόσμους και ανθρώπους. Να συνδεθούν με τους πρωταγωνιστές. Να θέσουν ερωτήσεις, να ψάξουν, να ενημερωθούν. Να προσπεράσουν το φόβο του άγνωστου. Να βιώσουν τον άνθρωπο πίσω από την εικόνα.
Επιδιώκω να είμαι ειλικρινής και προσπαθώ να αναδείξω την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από τα θέματα που επιλέγω. Πιστεύω ότι με αυτόν τον τρόπο ανοίγουν καταρχάς οι δικοί μου ορίζοντες και σε δεύτερο χρόνο εκείνοι των θεατών. Το παν πιστεύω ότι είναι η ικανότητα να συνδεθούμε με τους συγκατοίκους μας σε αυτόν τον κόσμο και να συνειδητοποιήσουμε ότι μας ενώνουν περισσότερα απ’ ότι μας χωρίζουν.
Βιογραφικό
Η Χριστίνα Βάζου είναι Ελληνογερμανίδα φωτογράφος με βαθιά αγάπη για την αφήγηση ανθρώπινων ιστοριών. Από την αρχή της καριέρας της, έχει επικεντρωθεί στην αποτύπωση των ζωών και των φωνών ανθρώπων στο περιθώριο. Το 2017 στράφηκε στη δημιουργία ντοκιμαντέρ, με την επιθυμία να επανεπισκεφτεί και να ενισχύσει τις ιστορίες των Ελληνο-Αιθιόπων που είχε φωτογραφίσει δύο δεκαετίες νωρίτερα.
Είναι απόφοιτη της Γερμανικής Σχολής Αθηνών. Μετά από σπουδές στον ξενοδοχειακό τομέα στη Γερμανία (1987–1990), φοίτησε στη Σχολή Φωτογραφίας και Βίντεο Focus στην Αθήνα (1991–1994). Το 2011–2012 ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φωτοδημοσιογραφία και το Ντοκιμαντέρ στο London College of Communication, λαμβάνοντας διάκριση για τη διπλωματική της εργασία Behind the Scene of the Greek Crisis.
Έχει συνεργαστεί με οργανισμούς όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, η Πρωτοβουλία για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και η Μονάδα Πόνου & Παρηγορικής Φροντίδας του Νοσοκομείου Αρεταίειο. Έχει δημοσιεύσει τα έργα Ο Ελληνισμός της Διασποράς (Θεσσαλονίκη: Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997) και Ο Δρόμος και η Ζωή (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Τρίπολης, 2005).
Από το 2021, εργάζεται με τον οργανισμό Κοινωνικό ΕΚΑΒ, συντονίζοντας εργαστήρια φωτογραφίας και κινηματογράφου για ασυνόδευτα ανήλικα αγόρια πρόσφυγες στους χώρους φιλοξενίας τους. Τα δημιουργικά αυτά προγράμματα στοχεύουν στη μάθηση, την ενδυνάμωση, την καλλιτεχνική έκφραση και την ουσιαστική συναισθηματική επικοινωνία.
