Το 11ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου μας συστήνει τους σκηνοθέτες του
Μια ακόμη μοναδική ιστορία με ουσιαστικό αντίκτυπο και πολυεπίπεδα μηνύματα παρουσιάζει η ταινία “Frescoes of the flooded monastery… or how Lisa saved Apocalypse”/Οι Τοιχογραφίες του Πλημμυρισμένου Μοναστηριού… ή Πώς η Λίζα Έσωσε την «Αποκάλυψη» της Ελεονόρα Τουχαρέλι (Ρωσία 2025, διάρκ 76’), η οποία θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του 11ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου (παρουσία συντελεστών).
Διαβάζουμε στην περίληψη: «Η διευθύντρια του Μουσείου Αρχιτεκτονικής Λίζα Λιχάτσεβα σώζει μοναδικές τοιχογραφίες της Αποκάλυψης. Λείψανα από το πλημμυρισμένο μοναστήρι φυλάσσονται στις αποθήκες του μουσείου για περισσότερα από 80 χρόνια. Η μούχλα τα καταστρέφει. Η Ελισάβετ θέλει να συγκεντρώσει τις τοιχογραφίες και να τις δείξει στον κόσμο. Στο μεταξύ, η ζωή της αλλάζει δραματικά…».
Η ίδια η δημιουργός αναφέρει σε συνέντευξή της στους συντελεστές του φεστιβάλ, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στην Καλαμάτα και άλλες πόλεις της Πελοποννήσου στο διάστημα 21-30 Νοεμβρίου:
-Πώς ανακαλύψατε την ιστορία των τοιχογραφιών από το πλημμυρισμένο μοναστήρι;
Το 2021 περπατούσα και είδα μια τεράστια διαφημιστική πινακίδα πάνω στο κτήριο του Μουσείου Αρχιτεκτονικής, που βρίσκεται κυριολεκτικά 200 μέτρα από το Κρεμλίνο. Στην πινακίδα έγραφε: «Οι τοιχογραφίες ενός βυθισμένου μοναστηριού». Μου κίνησε την περιέργεια, αγόρασα εισιτήριο, μπήκα στην έκθεση, είδα την τοιχογραφία «Ο Καβαλάρης του Ωχρού Ίππου» και με συγκλόνισε. Ήταν σαν ένας Ντεμέντορ από τον Χάρι Πότερ, που σε ρουφάει μέσα του. Εκεί συνειδητοποίησα ότι ήθελα να φτιάξω μια ταινία για το πώς αυτός χάνει τη μάχη. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία. Πήρα τηλέφωνο στο μουσείο και γνώρισα τη Λίζα…
-Τι ήταν αυτό που σας συγκίνησε περισσότερο στην προσωπικότητα της Λίζας Λιχατσέβα και σας ενέπνευσε να αφηγηθείτε την ιστορία της;
Η Λίζα είναι από τους ανθρώπους που δε συμβιβάζονται ποτέ με τη συνείδησή τους. Το πληρώνει αυτό, αλλά πάντα λέει τη γνώμη της. Για μένα είναι παράδειγμα, γιατί στις μέρες μας έχουμε συνηθίσει να προσαρμοζόμαστε στις περιστάσεις, να σωπαίνουμε, αλλά η Λίζα δεν το κάνει ποτέ. Αυτό ήταν που με γοήτευσε, αλλά και η συμπόνια της. Θα μπορούσε να αφήσει τις τοιχογραφίες αποθηκευμένες, όπως είχαν κάνει άλλοι πριν από αυτήν. Όμως, αποφάσισε να δώσει τη μάχη και να προσπαθήσει να κερδίσει.
-Πόσο δύσκολο ήταν να αποκτήσετε πρόσβαση στα αρχεία και στις αποθήκες του Μουσείου Αρχιτεκτονικής;
Η πρόσβαση στις αποθήκες του Μουσείου Αρχιτεκτονικής δεν ήταν δύσκολη, γιατί η Λίζα ήταν διευθύντριά του και μας άνοιξε τις πόρτες. Εμείς απλώς ακολουθήσαμε έναν ήδη χαραγμένο δρόμο· το δύσκολο ήταν όταν εκείνη πρωτοπήγε στο μουσείο, κατέβηκε στις αποθήκες και είδε αυτόν τον ανεκτίμητο θησαυρό σε τόσο κακή κατάσταση. Με άλλα μουσεία και αρχεία, όμως, τα πράγματα ήταν πολύ πιο δύσκολα, χρειάστηκαν μήνες για να μας επιτραπεί η πρόσβαση, και σε ορισμένα δεν καταφέραμε ποτέ να μπούμε.
-Πώς συνδέσατε την ιστορία της τέχνης με τη σύγχρονη ρωσική πραγματικότητα;
Δεν το κάναμε εσκεμμένα· το υπαγόρευσε ο ίδιος ο χρόνος. Δεν ήταν κάποια ανακάλυψη, αλλά η ίδια η πραγματικότητα γύρω μας. Ξεκινήσαμε τα γυρίσματα ακριβώς τον Φεβρουάριο του 2022, κι έτσι η τέχνη, οι
τοιχογραφίες και η επικαιρότητα μπλέχτηκαν μεταξύ τους. Δεν υπήρχε κάποιο σχέδιο, απλώς συνέβη. Η ιδέα γεννήθηκε στα τέλη του 2021, με στόχο να δείξουμε τον αγώνα της Λίζας να σώσει τις τοιχογραφίες. Και η πραγματικότητα απλώς έκανε τις δικές της «διορθώσεις».
-Οι τοιχογραφίες της «Αποκάλυψης» επιβίωσαν από πλημμύρες, μούχλα και αμέλεια. Πώς αντιμετωπίζει η ταινία σας την ένταση ανάμεσα στη φθορά και τη διατήρηση της τέχνης;
Ξέρετε, η ταινία μου δεν «αντιμετωπίζει» αυτή την ένταση, απλώς την καταγράφει. Είναι μια απίστευτη ιστορία: τη δεκαετία του 1940, κάτω από την απειλή εκτέλεσης, ο συντηρητής Πάβελ Γιούκιν έσωσε αυτές τις τοιχογραφίες, που αλλιώς δε θα είχαμε δει ποτέ. Ρίσκαρε τη ζωή του και όλοι τον ξέχασαν. Οι τοιχογραφίες πετάχτηκαν σαν σκουπίδια. Αν δεν ήταν η Λίζα, κανείς δε θα τις είχε δει ποτέ. Εστιάζουμε ακριβώς σε αυτό: ότι η αδιαφορία σκοτώνει, αλλά όταν εμφανιστεί έστω ένας άνθρωπος που νοιάζεται, μπορεί να κινήσει βουνά.
-Πιστεύετε ότι το κοινό αντιλαμβάνεται πραγματικά τη σημασία της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς;
Φυσικά, θα είμαι πολύ χαρούμενη αν οι θεατές το καταλάβουν. Όμως, το πιο χειροπιαστό αποτέλεσμα της ταινίας είναι ότι σώσαμε 20 μοναδικές τοιχογραφίες, που βρίσκονταν αποθηκευμένες από τη δεκαετία του ’80, ξεχασμένες και παραμελημένες. Τώρα παρουσιάστηκαν στο κοινό, στάλθηκαν για συντήρηση και ελπίζω πως έχουν ήδη αποκατασταθεί. Αυτό το μικρό βήμα δείχνει ότι η ταινία μας είχε πραγματικό αντίκτυπο.
-Αν «Αποκάλυψη» είναι το θέμα των τοιχογραφιών, ποια είναι η «αποκάλυψη» μέσα στην προσωπική ιστορία της Λίζας;
Η Αποκάλυψη είναι ένας τρομακτικός ορίζοντας, τον οποίο, ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αναμένουμε. Όμως, στον πυρήνα της, η Αποκάλυψη είναι η νίκη του Καλού απέναντι στο Κακό. Ναι, θα έρθουν δύσκολες στιγμές, οι καβαλάρηδες θα καταστρέψουν τα πάντα, αλλά στο τέλος το Καλό θα υπερισχύσει, και αυτό είναι αναπόφευκτο. Η Λίζα παλεύει για να βοηθήσει αυτή τη νίκη· είναι σαν ένας μικρός στρατιώτης του στρατού του Καλού.
-Η Λίζα φαίνεται να αγωνίζεται τόσο ενάντια στο χρόνο όσο και στις προσωπικές της αλλαγές. Πώς αντικατοπτρίζεται αυτή η διπλή πάλη στην ταινία;
Υπάρχει μια ιδιαίτερη «κάστα» ανθρώπων – εκείνοι που είναι «μολυσμένοι» από την τέχνη. Δε φοβούνται τίποτα και για να σώσουν την Αιωνιότητα, ρισκάρουν τη ζωή, την καριέρα, την υγεία τους. Έτσι ήταν και οι Ρώσοι αγιογράφοι του 15ου αιώνα, και οι συντηρητές του 20ού. Έτσι είναι και η Λίζα σήμερα. Για τρία χρόνια την παρακολουθούσαμε, κι ήταν υπέροχο που δε φοβόταν την κάμερα και μας άφηνε να τη βλέπουμε σε κάθε στιγμή. Με πόνεσε πολύ όταν, μετά το διορισμό της σε νέα θέση, δέχτηκε ένα κύμα άδικου μίσους, και με εντυπωσίασε η αξιοπρέπειά της απέναντι σε όλο αυτό.
-Πώς σας επηρέασε προσωπικά η γνωριμία σας με τη Λίζα και η ιστορία της;
Η Λίζα είναι μια μοναδική προσωπικότητα. Ελπίζω να τη δείτε στο φεστιβάλ, θα ήθελα να είναι εκείνη που θα παρουσιάσει την ταινία. Έχει την ικανότητα να «μολύνει» όλους με την αγάπη της για την τέχνη. Μου έμαθε να αγαπώ τη νωπογραφία και να μην κάνω συμβιβασμούς με τη συνείδησή μου. Δε θα ξεχάσω ποτέ κάτι που μου είπε: «Όταν πεθάνω και σταθώ μπροστά στον Απόστολο Πέτρο, τι θα του πω ότι έκανα; Ότι έχασα το χρόνο μου σε συμβάσεις;». Και εκείνος θα μου πει: «Τι ανόητη». Αυτό το μήνυμα, να μη σπαταλάς το χρόνο σου σε ασήμαντα πράγματα και να κοιτάς προς την αιωνιότητα, με σημάδεψε. Από τότε κι εγώ αναρωτιέμαι: τι θα πω εγώ στον Απόστολο Πέτρο;
-Θα λέγατε ότι η ιστορία της είναι και μια αλληγορία για τη σύγχρονη ρωσική κοινωνία;
Για να δημιουργήσει κανείς αλληγορία, χρειάζεται χρονική απόσταση, τουλάχιστον πέντε ή δέκα χρόνια από τα γεγονότα. Η αλληγορία απαιτεί ψυχραιμία. Εμείς δεν είχαμε ούτε χρόνο ούτε απόσταση. Απλώς
καταγράψαμε την πραγματικότητα όπως είναι. Αν αυτό αποτελεί αλληγορία της σύγχρονης Ρωσίας ή ολόκληρου του κόσμου που κατευθύνεται προς την Αποκάλυψη, δεν το ξέρουμε. Όπως η Πυθία, απλώς διοχετεύσαμε την πραγματικότητα μέσα από τον εαυτό μας.
-Πώς προσεγγίσατε τα γυρίσματα στους αποθηκευτικούς χώρους του μουσείου και στις ίδιες τις τοιχογραφίες;
Ειλικρινά, δεν ξέρω αν κατάφερα να αποδώσω πλήρως την ομορφιά των τοιχογραφιών. Σας προσκαλώ στη Μόσχα, για να έρθετε να τις δείτε και να συγκρίνετε. Ναι, δουλέψαμε με βάρδιες για να δείξουμε το μέγεθος και τη σημασία τους, αλλά το αν τα καταφέραμε, αυτό θα το κρίνει το κοινό.
-Ποιο ήταν το μεγαλύτερο συναισθηματικό ή καλλιτεχνικό δίλημμα κατά τη διάρκεια της παραγωγής;
Πίστευα ότι θα μπορούσαμε να δούμε όλες τις σωζόμενες τοιχογραφίες και να τις σώσουμε όλες. Όμως, το θαύμα δεν έγινε. Υπάρχει η τοιχογραφία «Η Γυναίκα ενδεδυμένη τον Ήλιο», βρίσκεται σε αποθήκη ενός ρωσικού μουσείου για πάνω από 85 χρόνια. Από το 1940 είναι σφραγισμένη από το συντηρητή Γιούκιν. Αυτή η σφραγίδα δεν έχει
αφαιρεθεί ποτέ, και ίσως η τοιχογραφία να έχει πια καταστραφεί από τη μούχλα, γιατί οι τεχνικές τότε δεν ήταν τόσο εξελιγμένες. Η εικόνα αυτή ήταν καθοριστική για την ταινία· συμβολίζει την Παναγία που θα γεννήσει τον Σωτήρα. Θα μας έδινε ελπίδα. Δεν μπορέσαμε, όμως, να τη δούμε, να άρουμε τη σφραγίδα ή να συγκληθεί επιτροπή συντήρησης. Έτσι μένει εκεί, θαμμένη στη σκόνη, κι αυτό είναι ο μεγαλύτερός μας πόνος.
-Ποιο μήνυμα θέλετε να κρατήσει το κοινό μετά την προβολή της ταινίας;
Το μήνυμά μου είναι απλό: Όλα σε αυτόν τον κόσμο είναι προσωρινά. Τα πάντα έρχονται και φεύγουν, οι περιστάσεις αλλάζουν. Μόνο η τέχνη είναι αιώνια, και αυτή είναι το πραγματικό πολύτιμο πράγμα, αυτό που αξίζει να επιδιώκουμε.
Έλλα Τουχαρέλι-Βιογραφικό
Η Έλλα Τουχαρέλι είναι σκηνοθέτις ντοκιμαντέρ που γεννήθηκε στο Ένγκελς, ενώ αποφοίτησε από το Φιλοσοφικό Τμήμα του Πανεπιστημίου. Έχει τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ. Το 2021 ίδρυσε τη δική της εταιρεία παραγωγής ταινιών και συνεργάζεται με επαγγελματίες με κοινό όραμα για τη δημιουργία κινηματογραφικών έργων και την αναζήτηση απαντήσεων σε παγκόσμια υπαρξιακά ερωτήματα.
