Το 2005, όταν ο σκηνοθέτης Jean-Marie Vinclair κινηματογράφησε τα αποκαλυπτήρια της πλατείας Raymond Vinclair, έμεινε άναυδος: γιατί αυτός ο συγγενής, που πέθανε ως μάρτυρας στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν άγνωστος στην ίδια του την οικογένεια;
Λίγα χρόνια αργότερα, παντρεμένος πλέον με μια Γερμανίδα και πατέρας δύο γιων, ο σκηνοθέτης αποφασίζει να βρει το νήμα αυτής της χαμένης μνήμης….
Η συνέχεια της ιστορίας στην ταινία 8 Seconds /8 δευτερόλεπτα (Γαλλία, 2024-διάρκ. 78’) που θα προβληθεί σήμερα Παρασκευή 21 Νοεμβρίου και ώρα 7 μ.μ. στην Καλαμάτα (Αμφιθέατρο Εργατικού Κέντρου), στο πλαίσιο της πρεμιέρας του 11ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου….
Ο σκηνοθέτης Ζαν-Μαρί Βινκλέρ θα είναι «παρών» για να συνομιλήσει με τους θεατές μετά το τέλος της προβολής, ενώ μέσα από την παρακάτω συνέντευξη μας μιλάει για τη συγκεκριμένη δουλειά του:
-Η ταινία ξεκινά με μια προσωπική ανακάλυψη σχετικά με τον πρόγονό σας. Τι σας ώθησε να εξερευνήσετε αυτή την ιστορία μέσα από ένα ντοκιμαντέρ;
Όταν εμφανίστηκε το όνομα του Raymond Vinclair, ήταν σαν να εμφανίζεται ένα «φάντασμα» από το παρελθόν της οικογένειας, κάποιος εντελώς ξεχασμένος. Αυτή η στιγμή ήταν πολύ δυνατή για μένα και με έκανε να καταλάβω ότι ήθελα να ψάξω τα ίχνη του. Το θέμα της ταινίας προέκυψε αμέσως: η ανάγκη να βρω στοιχεία της ζωής του και να τα κάνω ορατά. Θα μπορούσα να γράψω βιβλίο, αλλά το ταξίδι για τα γυρίσματα με την οικογένειά μου με άλλαξε βαθιά, σαν μια προσωπική διαδικασία ανακάλυψης.
-Πώς η έρευνα για τον συγγενή σας άλλαξε την κατανόησή σας για την οικογενειακή σας ιστορία και τη μνήμη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;
Η έρευνά μου άλλαξε αργά την οπτική μου για την οικογενειακή ιστορία. Μόνο μέσα από τα ίχνη και τους τόπους, αλλά και μέσα από τη μελέτη και τη συνάντηση με άλλους ερευνητές, κατάφερα να διευρύνω τη σκέψη μου. Από αυτή τη «μικρή» ιστορία μπόρεσα να σχηματίσω μια πιο συγκεκριμένη εικόνα της «μεγάλης» Ιστορίας. Για παράδειγμα, κατάλαβα τη ναζιστική διοικητική μηχανή, την εμμονή της στη λεπτομέρεια και την οργάνωσή της, με σκοπό την εξόντωση ή τον εξευτελισμό όσων δεν συμφωνούσαν με αυτή τη τρομακτική κοσμοθεωρία. Πέρα από τα εκατομμύρια νεκρών και αγνοουμένων, υπάρχει η σιωπή και ο πόνος μέσα στις οικογένειες, που μερικές φορές αναδύονται πολύ αργότερα. Αυτό είναι το στοίχημα της μεταλαμπάδευσης της ιστορίας: να εξασφαλίσουμε πως οι επόμενες γενιές θα μπορούν να ολοκληρώσουν αυτή την έρευνα και να φωτίσουν άλλες άγνωστες πτυχές.
Όσο για την οικογενειακή ιστορία, δεν νομίζω ότι έχω ακόμη ολοκληρώσει το έργο μου, και δεν ξέρω αν θα έχω το κουράγιο να το φτάσω μέχρι τέλους: το παρελθόν του παππού μου κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο παραμένει ακόμη βυθισμένο στο μυστήριο.
-Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες στην ανασύνθεση γεγονότων σχετικά με κάποιον άγνωστο στην οικογένεια;
Έπρεπε να είμαι σχολαστικός στη συλλογή ημερομηνιών, ενεργειών και πηγών που μου επέτρεπαν να ανασυνθέσω μέρος αυτού του παζλ. Μπορώ επίσης να πω πως αυτή η έρευνα πήρε πολύ χρόνο, γιατί χρειάστηκε να ταξιδέψω σε διάφορα μέρη της Γαλλίας και της Γερμανίας, και μερικές φορές η διαδικασία των αδειών ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα. Αλλά αυτό είναι το έργο των ερευνητών και των ιστορικών — και είναι συναρπαστικό! Νιώθεις πως σε ωθεί μια απόλυτη ανάγκη να ανακαλύψεις την «αλήθεια», και σιγά σιγά τα εμπόδια ξεπερνιούνται. Το ενδιαφέρον ήταν να συγκρίνω τα στοιχεία που έβρισκα με τους «πραγματικούς» τόπους. Ξαφνικά μπορείς να δεις πώς ο χρόνος κάνει το έργο του: άλλοτε όλα έχουν καταστραφεί, άλλοτε τα ίχνη παραμένουν… Σκέφτομαι ιδιαίτερα μια σημαντική παράλειψη από την ταινία: τον σιδηροδρομικό σταθμό εμπορευμάτων του Osnabrück, όπου οργανώνονταν αυτές οι αποδράσεις κρατουμένων. Ο σταθμός αυτός ήταν πλήρως εγκαταλελειμμένος, υπέροχος, σχεδόν σα να «περίμενε» να κινηματογραφηθεί, κάτι που έκανα πολλές φορές. Μπορούσα πραγματικά να νιώσω τι ίσως είχε συμβεί εκεί· βρήκα τη θέση των στρατοπέδων κράτησης, το ακριβές σημείο όπου εργαζόταν ο Raymond… Και δυστυχώς, για λόγους δραματουργίας, δεν μπόρεσα να το συμπεριλάβω στο μοντάζ.
-Πώς η προσωπική σας εμπλοκή επηρέασε την αφήγηση; Υπήρξαν στιγμές όπου η αντικειμενικότητα συγκρούστηκε με την προσωπική σας ματιά;
Η εμπλοκή μου πράγματι επηρέασε έντονα την αφήγηση: κινηματογραφούσα όταν αποκαλύφθηκε η πλατεία, έχω παντρευτεί Γερμανίδα, είμαι πατέρας δύο γαλλογερμανών παιδιών… Μια σειρά από σημάδια που έκαναν αυτή την ιστορία σημαντική για μένα, που με ωθούσαν να την καταλάβω. Ένιωθα ένα είδος «καλέσματος»: έπρεπε να ολοκληρώσω αυτή την έρευνα. Ήθελα η προσέγγιση της ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να είναι περισσότερο συναισθηματική παρά διδακτική. Αν και δεν εμφανίζομαι (ή εμφανίζομαι ελάχιστα) στην οθόνη, είμαι εκεί πίσω από την κάμερα, αλληλεπιδρώντας με τους άλλους. Αυτή η θέση μου επιτρέπει να κινηματογραφώ τους κοντινούς μου ανθρώπους και να μοιράζομαι όσα συμβαίνουν στις στιγμές της ταινίας. Επιπλέον, το άγχος μου για τον θάνατο ή την απώλεια των ιχνών ήταν κεντρικό θέμα: μέσω αυτού ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τα «8 δευτερόλεπτα» και βιώνει ένα αίσθημα κενού και εξαφάνισης. Μια πιο διδακτική ταινία θα προσπαθούσε να δώσει εξηγήσεις ή να εμβαθύνει περισσότερο σε εκείνη την περίοδο της ναζιστικής διοίκησης. Αλλά εγώ προτίμησα να παραμείνω σε μια βαθιά προσωπική σχέση. Η αντικειμενικότητα και η προσωπική μου οπτική δεν συγκρούστηκαν πραγματικά — απλώς έπρεπε να βρω τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στην έρευνα και την έκφρασή της.
-Τι ελπίζετε να νιώσουν οι θεατές σχετικά με τη σημασία της μνήμης, της οικογένειας και της ιστορίας παρακολουθώντας την ταινία;
Ότι όλοι είμαστε φορείς της Ιστορίας. Κατά τη γνώμη μου, ο καθένας μπορεί να συμβάλει στο να φωτιστούν άγνωστες ακόμα πτυχές του παρελθόντος. Η διατήρηση και η συστηματική καταγραφή ορισμένων στοιχείων είναι απαραίτητη γι’ αυτό. Με έναν τρόπο, η ταινία ΑΠΟΤΙΝΕΙ φόρο τιμής στα κέντρα μνήμης και στα αρχεία, που κάνουν ένα έργο ζωτικής σημασίας. Στην ταινία, οι θεατές ίσως συγκινηθούν από τα παιδιά, την περιέργειά τους και τον μερικές φορές σοβαρό και βαθιά τρυφερό τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν. Η ταινία επιδιώκει να ζωντανέψει και να κάνει απτή μια ιστορία που είχε μείνει σιωπηλή για καιρό… Τονίζει έντονα την ανάγκη της μετάδοσης μεταξύ των γενεών.
-Σας οδήγησε αυτή η έρευνα σε κάποιες απρόσμενες ανακαλύψεις για τη Γερμανία ή την Ευρώπη εκείνης της περιόδου;
Σαφώς: η χρήση της γκιλοτίνας από τους Ναζί στη Γερμανία, ιδίως για την εκτέλεση της Sophie Scholl (του κινήματος αντίστασης «Λευκό Ρόδο») και άλλων αντιστασιακών. Πολλοί θεατές σοκάρονται από αυτό.
Μια άλλη απρόσμενη ανακάλυψη ήταν τα αρχεία του Arolsen, που μου έκαναν τεράστια εντύπωση. Ο τρόπος με τον οποίο πρώην εκτοπισμένοι επινόησαν ένα σύστημα αναζήτησης αγνοουμένων μετά τον πόλεμο αποτελεί, για μένα, παράδειγμα εξαιρετικής ευφυΐας και αυταπάρνησης.
Τέλος, διαπίστωσα ότι οι πληγές που άφησε το καθεστώς του Βισί στη Γαλλία (επί Πεταίν, 1940–1944) παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητες. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι αυτή η κληρονομιά —γεμάτη ανείπωτα— είχε, και εξακολουθεί να έχει, σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Γαλλίας.
Ζαν-Μαρί Βινκλαίρ-Σύντομο βιογραφικό
Ο Ζαν-Μαρί Βινκλαίρ είναι ένας κινηματογραφιστής που διερευνά θέματα μνήμης, μετάδοσης και εφηβείας, και εργάζεται πάνω σε μια μοναδική μορφή αυτοπροσωπογραφίας που συνίσταται στο να βλέπει τον εαυτό του μέσα από τον άλλον. Έχει δημιουργήσει αρκετές ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, συμπεριλαμβανομένων των «En partance clandestine» με τον κινηματογραφιστή Άτομ Εγκογιάν, «La Caméra interdite», «My Sweet Hooligan», «Le Temps du regard» και «Contre-Jour». Στην τελευταία του ταινία, «8 Sekunden», εξερευνά το ζήτημα των οικογενειακών μυστικών μέσα από ένα ταξίδι μύησης.
