Ένα καλλιτεχνικό ταξίδι μέσα από τη μνήμη, το τραύμα, τη θεραπεία και τη συμφιλίωση.
Η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάι παρουσιάζει το έργο της, αφηγούμενη αθέατες οικογενειακές ιστορίες, το συλλογικό τραύμα και τη μνήμη του Ολοκαυτώματος.
Όλα αυτά ως μια συνάντηση της Ιστορίας με την Τέχνη, την οποία συνθέτει στην ταινία της “The Art of Remembering» (2025) η Αννέτα Παπαθανασίου, η ηθοποιός και σκηνοθέτιδα που έχει παλιούς στενούς δεσμούς με τη Μεσσηνία και φυσικά θα είναι παρούσα στην προβολή που θα γίνει σήμερα Πέμπτη 27/11/2025 (7.45 μ.μ.-αμφιθέατρο Θ. Αγγελόπουλος, Εργατικού Κέντρο) στην Καλαμάτα στο πλαίσιο του 11ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου.
Μιλώντας για το «Η Τέχνη της Μνήμης», σε συνέντευξή της η Ανέττα Παπαθανασίου αναφέρει τα παρακάτω:
-Τι σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε αυτό το έργο;
Η Άρτεμις Αλκαλάη είναι εικαστικός με ένα ιδιαίτερο βλέμμα και ποιότητα και συνδέει την τέχνη με την ιστορία. Με ενδιέφερε να μπω στον κόσμο που δημιούργησε να τον γνωρίσω πιο ουσιαστικά και να συνδεθώ με την Ιστορία που την παρουσίαζε με τόσο ευαίσθητο και εντυπωσιακό τρόπο. Με την Άρτεμη Αλκαλάη ήμασταν συμμαθήτριες στο σχολείο και φίλες. Ήξερα τη δουλειά της και είχα πάει σε εκθέσεις της. Την παρακολουθούσα και θαύμαζα τη τρόπο που διαχειριζόταν τα υλικά της και την ιστορία που ενσωμάτωνε στα έργα της. Όταν μια μέρα μου παρουσίασε όλο της το έργο και μιλήσαμε αναλυτικά για αυτό, το βρήκα πολύ ενδιαφέρον και εντυπωσιακό. Με συγκίνησε η δουλειά της σε σχέση με τη μνήμη του
Ολοκαυτώματος, και με τις μαρτυρίες των Ελληνων επιζώντων. ‘Ετσι ξεκινήσαμε να δημιουργήσουμε μια ταινία που να εστιάζει στο έργο της Άρτεμης. Ήταν αρκετά δύσκολο στην αρχή, καθώς εγώ δεν είχα ασχοληθεί ξανά ούτε με τα εικαστικά ούτε με το συγκεκριμένο ιστορικό θέμα.
-Πώς η τέχνη λειτουργεί ως εργαλείο θεραπείας και συμφιλίωσης;
Η αληθινή τέχνη έχει τη δύναμη να εισχωρεί στο υποσυνείδητο και να μπορεί να λειτουργεί ως εργαλείο θεραπείας και συμφιλίωσης. Μέσω της τέχνης της Άρτεμης και στη συνέχεια μέσω της τέχνης του κινηματογράφου, ο θεατής ενημερώνεται, συγκινείται, ταυτίζεται και μπορεί να διαχειριστεί το τραύμα, να συγχωρέσει ή να συμφιλιωθεί. Η ίδια, ως τρίτη γενιά του Ολοκαυτώματος, μετουσιώνει το τραύμα σε δημιουργία και μνήμη. Τα μικρά σπιτάκια που φτιάχνει και τοποθετεί δίπλα στους επιζώντες συμβολίζουν την ασφάλεια και τη ζεστασιά που έχασαν, οι οποίες όμως ξαναγεννιούνται μέσα από την τέχνη.
-Ποιες ήταν οι πιο δύσκολες στιγμές στην αφήγηση των οικογενειακών ιστοριών της πρωταγωνίστριας;
Η πρωταγωνίστρια της ταινίας, η εικαστικός Άρτεμις Αλκαλάη, διηγείται τον θάνατο του πατέρα της και το πώς τον διαχειρίστηκε μέσα από την τέχνη του υφαντού. Ήταν μια πολύ δύσκολη στιγμή για εκείνη. Επίσης, οι ιστορίες που αφηγούνται οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος είναι πολύ συγκινητικές και ιδιαίτερα όταν γνωρίζεις ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι πια στη ζωή. Εκείνο που θυμάμαι είναι όταν ο Ντάριο Σεβή, επιζών του Ολοκαυτώματος, τραγούδησε στην Άρτεμη το «Adio Kerida» («Αντίο αγαπημένη»). Μια πολύ τρυφερή και βαθιά συγκινητική στιγμή για όλους μας, γνωρίζοντας πως εκείνος δεν είναι πια ανάμεσά μας.
-Πώς συνδέεται το προσωπικό τραύμα με το συλλογικό τραύμα του Ολοκαυτώματος στην ταινία;
Η Άρτεμις Αλκαλάη έχει φωτογραφίσει και μαγνητοσκοπήσει 67 επιζώντες του Ολοκαυτώματος από το Άουσβιτς και το Μπέργκεν-Μπέλζεν. Ως μέλος της τρίτης γενιάς του Ολοκαυτώματος, καθώς ο παππούς της δολοφονήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πλησίαζε τους επιζώντες και τις οικογένειές τους με μια βαθιά κατανόηση και έναν φιλικό, ευαίσθητο και οικείο τρόπο. Εκείνοι της εξομολογούνται με αμεσότητα και ζεστασιά. Στην ταινία το προσωπικό τραύμα συνδέεται άμεσα με το συλλογικό τραύμα του Ολοκαυτώματος, καθώς η ατομική εμπειρία γίνεται τρόπος να εκφραστεί και να κατανοηθεί η ιστορική μνήμη μιας ολόκληρης κοινότητας.
Μέσα από προσωπικές ιστορίες, οικογενειακές σιωπές και καλλιτεχνική δημιουργία, μεταφέρεται το βάρος μιας συλλογικής πληγής, δείχνοντας πως η μνήμη δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν, αλλά παραμένει ζωντανή μέσα από την τέχνη και τη διαδικασία της αφήγησης.
-Τι επιδιώκετε να νιώσει ή να σκεφτεί ο θεατής βλέποντας το έργο σας;
Να θυμηθεί, να μάθει, να γνωρίσει, να συγκινηθεί, να πει μέσα του, …ποτέ ξανά!
-Πώς αντιμετωπίζετε την πρόκληση να μεταφέρετε την Ιστορία με έναν καλλιτεχνικό αλλά ταυτόχρονα πιστό τρόπο;
Είναι μεγάλη πρόκληση να μεταφέρει κανείς την Ιστορία με έναν τρόπο δημιουργικό δηλ. να παρουσιάζεις ένα ιστορικό γεγονός τόσο δραματικό και να προσπαθείς να αποφύγεις το αποτέλεσμα να είναι διδακτικό ή μελοδραματικό. Έγινε προσεκτική επιλογή των κομματιών της αφήγησης ώστε να είναι πιστά στην Ιστορία, αλλά και να υπηρετούν τον συνολικό καλλιτεχνικό στόχο της ταινίας.
-Ποια είναι η σημασία της μνήμης και της ιστορικής αφύπνισης μέσα από την τέχνη;
Η μνήμη και η ιστορική αφύπνιση μέσα από την τέχνη, μας βοηθούν να μην ξεχνάμε το παρελθόν και να μαθαίνουμε από αυτό. Η ταινία «Η Τέχνη της Μνήμης» δείχνει πώς η τέχνη μπορεί να κρατά ζωντανή τη μνήμη του Ολοκαυτώματος. Μέσα από τα εικαστικά έργα και τις βιντεοκαταγραφές της Άρτεμης Αλκαλάη, η τέχνη γίνεται τρόπος να θυμόμαστε, να στοχαζόμαστε και να δείχνουμε σεβασμό στα θύματα της ιστορίας.
-Υπήρξαν στιγμές κατά τη διάρκεια της δημιουργίας που σας συγκίνησαν βαθιά ή σας έδωσαν νέα οπτική για το παρελθόν;
Με συγκίνησε βαθιά το εικαστικό έργο της Άρτεμης και ο τρόπος που προσέγγισε το τραύμα του Ολοκαυτώματος μέσα από την τέχνη της, με τις γυμνές μαριονέτες, τα υφαντά της καθώς και τα μικρά σπίτια που τοποθετούσε πλάι στους επιζώντες και συμβόλιζαν την οικογένεια και την ασφάλεια που είχαν χάσει. Επίσης, συγκινητικός ήταν και ο τρόπος με τον οποίο οι επιζώντες μιλούσαν μαζί της, με φιλικότητα, εμπιστοσύνη και αγάπη. Πολλές φορές της τραγουδούσαν ή της απήγγελλαν ένα ποίημα. Με συγκίνησε η αγάπη που έβλεπα στα μάτια τους.
-Πώς η αφήγηση των αθέατων οικογενειακών ιστοριών μπορεί να εμπνεύσει ή να διδάξει τις νεότερες γενιές;
Μέσα από τις προβολές της ταινίας και τις συζητήσεις που οργανώνουμε, πιστεύω ότι ο θεατής μπορεί να εισχωρήσει πιο βαθιά στην Ιστορία, όχι μόνο σε επιστημονικό, αλλά και σε συναισθηματικό επίπεδο, και να κατανοήσει ουσιαστικά τι συνέβη και τι δεν πρέπει να ξανασυμβεί. Η συγκινητική αφήγηση των αθέατων ιστοριών βοηθάει σε αυτό. Η τέχνη έχει τη μοναδική δύναμη να μετατρέπει την Ιστορία σε ζωντανή εμπειρία, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συνδεθούν συναισθηματικά με το παρελθόν. Τη μνήμη πρέπει και οφείλουμε να τη διατηρούμε.
Η ταινία μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο διδασκαλίας και ευαισθητοποίησης. Η δύναμή της δεν βρίσκεται μόνο στην καταγραφή της Ιστορίας, αλλά και στη δυνατότητά της να γεννά συζητήσεις, να προκαλεί σκέψη και να λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στις γενιές.
-Ποιο μήνυμα θέλετε να μείνει στον θεατή μετά την παρακολούθηση της ταινίας;
Θα ήθελα να μείνει η φράση που λέει μία γυναίκα επιζήσασα του Αουσβιτς, η Ευτυχία Εζρά: «Δεν υπάρχει κάτι ωραιότερο από την αγάπη. Η αγάπη δεν μετριέται με τίποτα. Δώστε αγάπη παιδιά …η ύλη φεύγει… η αγάπη είναι συναίσθημα και μένει αιώνια. Να το θυμόμαστε. Όλοι θέλουμε την αγάπη, αλλά παράλληλα να την δίνουμε κιόλας απλόχερα».
Αννέτα Παπαθανασίου-Βιογραφικό
Η Αννέτα Παπαθανασίου έχει πτυχίο Οικονομικών από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και δίπλωμα από τη Σχολή Δραματικής Τέχνης και Κινηματογράφου Ε. Χατζίκου. Σπούδασε θέατρο στο HB Studio και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Είναι ηθοποιός και σκηνοθέτιδα ταινιών. Έχει εκδώσει δύο βιβλία για το θέατρο και έχει ιδρύσει έναν ανεξάρτητο θεατρικό χώρο στην καρδιά της Αθήνας. Έχει σκηνοθετήσει μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, κυρίως με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και έχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία. Από το 2022 έως το 2024 υπηρέτησε ως πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Ντοκιμαντέρ.
