Η Ελλάδα, μια χώρα που ζει και αναπνέει πάνω σε ενεργά γεωλογικά όρια, διαθέτει πλέον τον πιο πλήρη και λεπτομερή χάρτη ενεργών ρηγμάτων που έχει καταγραφεί ποτέ. Ερευνητές του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, σε συνεργασία με επιστήμονες από τη Νέα Ζηλανδία, χαρτογράφησαν συστηματικά ολόκληρη τη χερσαία επικράτεια, αποκαλύπτοντας εκατοντάδες άγνωστα μέχρι σήμερα ρήγματα και αποτυπώνοντας με πρωτοφανή ακρίβεια τα ήδη γνωστά.
Η νέα αυτή βάση δεδομένων, με τίτλο Active Faults Greece (AFG), δημοσιεύτηκε στο Scientific Data και φιλοδοξεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη σεισμική επικινδυνότητα στη χώρα.
Η γεωλογική «μηχανή» πίσω από το ελληνικό τοπίο
Όπως εξηγεί η διεθνής ομάδα των Dr John Begg, Δρ Βασιλικής Μουσλοπούλου, Dr Dave Heron και Prof. Andy Nicol, η γεωδυναμική θέση της Ελλάδας – ανάμεσα στην Αφρικανική και την Ευρασιατική πλάκα – καθιστά τη χώρα μία από τις πιο σεισμικά ενεργές περιοχές της Ευρώπης. Το ανάγλυφο που σήμερα θεωρούμε δεδομένο, από τις ψηλές κορυφές μέχρι τις κοιλάδες και τα υψώματα, είναι αποτέλεσμα μιας αδιάκοπης γεωλογικής διαδικασίας που συνεχίζεται εδώ και εκατομμύρια χρόνια.
Ωστόσο, πολλά από τα ενεργά ρήγματα παραμένουν «κρυμμένα»: κάτω από πυκνή βλάστηση, μέσα σε ανθρωπογενείς παρεμβάσεις ή σε πολύπλοκες γεωμορφολογικές μορφές. Εκεί ακριβώς έρχεται να παρέμβει η τεχνολογία: με τη χρήση λεπτομερών Ψηφιακών Μοντέλων Εδάφους (DEMs) από το Ελληνικό Κτηματολόγιο, οι επιστήμονες μπόρεσαν να διαβάσουν το ανάγλυφο σε βάθος, όπως θα διάβαζε ένας γεωλόγος ένα αρχαίο χειρόγραφο.
Τι αποκαλύπτει η νέα βάση δεδομένων – Ο συνολικός χάρτης
Η AFG καταγράφει 3.815 ίχνη ρηγμάτων, ομαδοποιημένα σε 892 ενεργά, πιθανώς ενεργά ή αβέβαια ρήγματα. Πάνω από τα μισά εμφανίζονται για πρώτη φορά σε επιστημονικό χάρτη. Σχεδόν 2.000 από αυτά χαρακτηρίζονται ενεργά, ενώ περισσότερα από 1.600 κατατάσσονται ως πιθανώς ενεργά.
Σημαντικό στοιχείο: περισσότερα από τα μισά ενεργά ρήγματα σχετίζονται άμεσα με τη μορφολογία του ελληνικού τοπίου, εκτροπές ποταμών, απότομα πρανή, «τριγωνικά» βουνά, γεωλογικές υπογραφές που μαρτυρούν σεισμούς του παρελθόντος.
Το βλέμμα στη Μεσσηνία
Η νέα καταγραφή αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τη Μεσσηνία, έναν νομό που συχνά χαρακτηρίζεται ως «ήσυχος» από πλευράς καταστροφικών σεισμών, αλλά παραμένει ενεργός και γεωλογικά δυναμικός. Ο χάρτης της AFG αποκαλύπτει έναν σύνθετο ιστό ρηγμάτων, ορισμένα γνωστά από παλαιότερες μελέτες και άλλα που τώρα αποτυπώνονται με σαφήνεια για πρώτη φορά.
Η περιοχή από το Μεσσηνιακό Κόλπο έως τη Δυτική Μάνη εμφανίζει εντονότατη ρηξιγενή δραστηριότητα, η οποία ιστορικά σχετίζεται με σεισμούς που έχουν επηρεάσει την Καλαμάτα και τις γύρω περιοχές. Ειδικά η ανατολική πλευρά του Μεσσηνιακού, προς Μάνη και Ταΰγετο, περιλαμβάνει ενεργά ρήγματα που φαίνεται να ελέγχουν τόσο τη μορφολογία όσο και τη ροή των ρεμάτων.
Στην ενδοχώρα, προς Μελιγαλά, Θουρία και Αρφαρά, η νέα χαρτογράφηση αναδεικνύει ίχνη πιθανώς ενεργών ρηγμάτων που μέχρι σήμερα δεν είχαν αποτυπωθεί με τόση λεπτομέρεια. Αν και δεν συνδέονται απαραίτητα με μεγάλα ιστορικά γεγονότα, η ύπαρξή τους είναι κρίσιμη για έργα υποδομής όπως ο νέος αυτοκινητόδρομος, οι γέφυρες του Πάμισου και τα δίκτυα ενέργειας.
Η κεντρική Μεσσηνία, με τις παράκτιες ζώνες προς Κυπαρισσία, Φιλιατρά και Γαργαλιάνοι, παρουσιάζει επίσης διάσπαρτα ίχνη ρηγμάτων – ορισμένα ενεργά, άλλα πιθανώς ενεργά – τα οποία διαμορφώνουν τα όρια ανάμεσα σε λόφους και πεδιάδες. Η περιοχή έχει γνωρίσει σεισμούς στο παρελθόν, αλλά η AFG δίνει για πρώτη φορά μια τόσο λεπτομερή απεικόνιση του υπεδάφους.
Η επιστημονική και κοινωνική σημασία
Όπως τονίζει η δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, η χαρτογράφηση αυτή έχει άμεσες συνέπειες για τις υποδομές, τον πολεοδομικό σχεδιασμό και, φυσικά, τη σεισμική θωράκιση. Από τους δρόμους της Μεσσηνίας μέχρι τα φράγματα, τις νέες ενεργειακές εγκαταστάσεις και τον αναπτυσσόμενο τουρισμό, η γνώση των ενεργών ρηγμάτων αποτελεί εργαλείο που -αν αξιοποιηθεί- μπορεί να μειώσει κινδύνους και αβεβαιότητες.
Ο Dr John Begg υπενθυμίζει ότι «η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί». Τα DEMs χρειάζονται την ερμηνεία των ανθρώπων που γνωρίζουν να διαβάσουν το τοπίο. Ο συνδυασμός ψηφιακών εργαλείων και επιστημονικής εμπειρίας κάνει την AFG μοναδική σε ακρίβεια και αξιοπιστία.
Ένα εργαλείο ανοιχτό για όλους
Η νέα βάση δεδομένων είναι ελεύθερα προσβάσιμη διαδικτυακά. Μηχανικοί, ερευνητές αλλά και πολίτες μπορούν πλέον να εντοπίζουν με ακρίβεια τα ρήγματα στην περιοχή τους, από τον Ταΰγετο μέχρι τον Μεσσηνιακό Κόλπο, από την Πυλία μέχρι την Τριφυλία.
Για μια περιοχή όπως η Μεσσηνία, όπου η αστική ανάπτυξη, τα μεγάλα έργα και ο τουρισμός κινούνται με γοργούς ρυθμούς, αυτή η γνώση δεν αποτελεί πολυτέλεια. Είναι αναγκαία υποδομή.
Η νέα χαρτογράφηση δεν υπόσχεται να προβλέψει σεισμούς, καμία επιστήμη δεν μπορεί. Υπόσχεται όμως κάτι πιο ρεαλιστικό και ίσως πιο πολύτιμο: μια πιο καθαρή εικόνα του εδάφους πάνω στο οποίο χτίζουμε τις πόλεις και τη ζωή μας. Και για τη Μεσσηνία, μια περιοχή που έχει μάθει να ζει με το σεισμικό κίνδυνο, αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα προς μια πιο συνειδητή και ασφαλή πραγματικότητα.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ- ΜΠΕ
