Δύο ιστορικά εκκλησάκια της πόλης
Για την ιστορία της πόλης:
Βασίλης Ι. Μανιάτης
Ο φωτογραφικός μας φακός, συνεχίζοντας το ενημερωτικό ταξίδι στην παλιά Καλαμάτα, μεταφέρει τους φίλους αναγνώστες σε δύο ακόμη ιστορικά εκκλησάκια της πόλης, το καθένα από τα οποία έχει τη δική του ενδιαφέρουσα ιστορία.
Η εκκλησία των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων – του Αγίου Ηλία Αρδούνη
Η εκκλησία αυτή ευρίσκεται στην οδό Καλλιπατείρας, κοντά στο πρώην 9ο Σύνταγμα του Στρατού, στη λεγόμενη συνοικία «Βέλιουρα». Είναι παρεκκλήσι του ναού της Υπαπαντής του Χριστού.
Η σημερινή εκκλησία δεν είναι η αρχική, η οποία είχε κτιστεί το 17ο αιώνα στον τόπο όπου μαρτύρησε ο Καλαματιανός οσιομάρτυρας Ηλίας Αρδούνης (την 31η-1-1685).
Η εκκλησία εκείνη, όπως και πολλές άλλες, καταστράφηκε (πυρπολήθηκε) τον Μάιο του 1825 απ’ τον Ιμπραήμ. Αργότερα ξανακτίστηκε και πιστεύεται ότι κάτω απ’ την Αγία Τράπεζα υπήρχε ο τάφος του οσιομάρτυρα Ηλία.
Η εκκλησία των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων ονομάστηκε έτσι, αντί του νεομάρτυρα Ηλία Αρδούνη, γιατί οι χριστιανοί της Καλαμάτας συνάντησαν δυσκολίες απ’ τους Τούρκους, οι οποίοι ήταν οι δήμιοί του.
Ο οσιομάρτυρας Ηλίας Αρδούνης είναι για την Καλαμάτα και όλη τη Μεσσηνία ο νεότερος της ιστορίας μας που καταδικάστηκε να τον κάψουν ζωντανό το 1685 οι Τούρκοι.
Ήταν ευσεβής άνθρωπος, από χριστιανική οικογένεια και εξασκούσε το επάγγελμα του κουρέα, στην Καλαμάτα, το 17ο αιώνα, τότε που η Καλαμάτα είχε 1.362 κατοίκους.
Λόγω των παράξενων ιδεών που είχε στις χριστιανικές του πεποιθήσεις, επείσθη και εδήλωσε πίστη στον Μωάμεθ, αρνούμενος τον Χριστό. Οι Τούρκοι τον τίμησαν και τον έκαναν «Μουσταφά».
Όμως, πολύ γρήγορα μετανόησε πικρά και πήγε στο Άγιον Όρος. Έγινε μοναχός και ασκήτεψε 8 χρόνια, μετανοημένος για την αλλαξοπιστία του.
Εν συνεχεία επανήλθε στην Καλαμάτα και δημοσίως διακήρυξε τη μετάνοιά του και την ακλόνητη πίστη του στον αληθινό Θεό.
Για την ομολογία του αυτή συνελήφθη από τους Τούρκους, υπέστη πολλά βασανιστήρια και, τελικά, κάηκε εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.
Το μαρτύριό του, απ’ τα βασανιστήρια που υπέστη, έχει παραδώσει στην ιστορία της Πολιτείας ο συμπατριώτης συγγενής και δάσκαλός του, Διονύσης Ποδάρος.
Μετά την καταδίκη του από τον Κατή, του εδόθησαν 7 ημέρες προθεσμία για ν’ αλλάξει γνώμη και να ασπασθεί τον Μωάμεθ. Όταν και πάλι αρνήθηκε, τότε τον δίκασε να καεί ζωντανός και με χλωρά ξύλα, που επιφέρουν αργό και βασανιστικό θάνατο.
Κατά τη μεταφορά του στον τόπο της θανατώσεώς του, έψαλλε ύμνους για τον Χριστό και τότε ένας εξαγριωμένος Τούρκος, με ένα σπαθί, του αχρήστευσε την ωμοπλάτη.
Ο Ηλίας, παρά τους αφόρητους πόνους, συνέχισε τις ψαλμωδίες πιο έντονα. Τέλος, τον έδεσαν σε δένδρο, εκεί, στη μετέπειτα συνοικία «Βέλιουρα», και τον έκαψαν.
Η κάρα του οσιομάρτυρα Ηλία φυλάσσεται στη Μονή Βουλκάνου, ενώ κάποια οστά του στο ναό της Υπαπαντής.
Η μνήμη του γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 31 Ιανουαρίου και λιτανεύονται στους δρόμους της Καλαμάτας τα ιερά του λείψανα, στις 2 Φεβρουαρίου, ημέρα γιορτής της Υπαπαντής και στους δρόμους της Μεσσήνης (νησί) κάθε 20 Σεπτεμβρίου, κατά τη λιτανεία της εικόνας της Παναγίας του Βουλκάνου.
Το εκκλησάκι των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων έχει παραχωρηθεί απ’ το μητροπολίτη Μεσσηνίας Μελέτιο, το 1930, στο Σωματείο Κουρέων και Κομμωτών της Καλαμάτας, επειδή ο νεομάρτυρας Ηλίας θεωρείται ο προστάτης τους, δεδομένου ότι ήταν κι αυτός κουρέας.
Ο Άγιος Χαράλαμπος – στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου – στο Κοιμητήριο Καλαμάτας
Ο ναός αυτός βρισκόταν κάτω από το ιερό του σημερινού ναού του νεκροταφείου. Σύμφωνα με τους ιστορικούς μας, το εκκλησάκι του Άη – Χαράλαμπου είναι ένα πανάρχαιο βυζαντινό κτίσμα του 11ου αιώνα. Ήταν ένα αριστούργημα βυζαντινής τέχνης, οικοδομημένο από γερούς μαστόρους των χρόνων της ακμής του Βυζαντίου. Είχε σπουδαίες τοιχογραφίες με βιβλικές παραστάσεις και πρόσωπα αγίων, και ήταν το ευλαβικό προσκυνητάρι των χριστιανών των φτωχογειτονιών.
Στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας και του μεγάλου κατατρεγμού των Ελλήνων και της κλεφτουριάς, οι χριστιανοί «ραγιάδες» είχαν φτιάξει ένα απόκρυφο «λαγούμι» κάτω από τα θεμέλια της εκκλησούλας, σαν είδος θρησκευτικού καταφυγίου, όπου πρόστρεχαν οι κυνηγημένοι απ’ την τουρκική εξουσία, για να γλιτώσουν το παλούκωμα και την κρεμάλα.
Το λαγούμι αυτό ήταν πολύ μακρύ και έφτανε στα ερημικά όρια, έξω απ’ την Πολιτεία, όπου έβγαιναν οι κατατρεγμένοι απ’ τον Βοεβόδα και τους πασάδες και ροβόλαγαν στις αετοράχες του Ταϋγέτου.
Όμως, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν υπάρχει σήμερα, εκτός από ένα μέρος του εξωτερικού τοίχου του Ιερού και του Αγίου Βήματος της εκκλησίας.
Χάθηκαν οι βυζαντινοί άγιοι, οι τοιχογραφίες και η εικόνα του Άη – Χαράλαμπου.
Ο πανδαμάτωρ χρόνος, αλλά και κάποιοι ανίδεοι μαστροχαλαστάδες, κατέστρεψαν όλα αυτά, όταν χτίστηκε η μεγάλη εκκλησία.
Χάλασαν και το παλιό λαγούμι και τον τόπο του, τον σκέπασαν τα μνήματα του νεκροταφείου.
Ιστορικές πηγές
Ορέστης Χρυσοσπάθης
Δημήτρης Δουκάκης
Γιάννης Αναπλιώτης
Μίμης Φερέτος
Ιερέας Κων. Γιαννακόπουλος
