Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΚΕΔΕ
Τρεις Δήμοι της Μεσσηνίας παρουσιάζουν την υψηλότερη μείωση πληθυσμού μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών και κατατάσσονται μεταξύ των πιο «γηρασκόντων» Δήμων της χώρας. Πρόκειται για τους Δήμους Μεσσήνης, Πύλου-Νέστορος και Τριφυλίας.
Στην πολυσέλιδη μελέτη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης της ΚΕΔΕ για τη μείωση και γήρανση του πληθυσμού των Δήμων στην Ελλάδα, παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση, οι τάσεις μεταβολής και η διατύπωση προτάσεων πολιτικής.
Στόχος της μελέτης είναι να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει τους δημόσιους φορείς, τους κοινωνικούς φορείς, καθώς και ευρύτερα την κοινωνία, για ένα κρίσιμο, επίκαιρο και επιτακτικό κοινωνικό, οικονομικό και εθνικό πρόβλημα, που απαιτεί την ενεργό συμμετοχή όλων των επιπέδων διοίκησης και όλων των δρώντων σε κάθε επίπεδο διοίκησης και να αναδείξει το ρόλο και τη σημασία που προσλαμβάνει σε αυτό η συμμετοχή των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α΄ Βαθμού.
Από τα μεγαλύτερα προβλήματα
Σύμφωνα με το εισαγωγικό της μελέτης, το δημογραφικό πρόβλημα συνιστά μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις με την οποία βρίσκονται αντιμέτωπες πολλές χώρες στον αναπτυγμένο, κυρίως, κόσμο. Η πιο χαρακτηριστική εκδήλωση του δημογραφικού προβλήματος αποτυπώνεται με την καταγραφή της πληθυσμιακής μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού. Τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ελλάδα το πρόβλημα αυτό λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις. Διεθνείς οργανισμοί, διεθνείς ενώσεις και μεμονωμένα κράτη επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην καταγραφή των τάσεων μεταβολής του πληθυσμού και της γήρανσης και διατυπώνουν προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπισή του.
Η ένταση και έκταση αυτού του προβλήματος στην Ελλάδα είναι μεγάλη. Η Ελλάδα είναι η χώρα με τον υψηλότερο Δείκτη Γήρανσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού. Κατά καιρούς έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν τη σοβαρότητα και κρισιμότητα που προσλαμβάνει αυτό το ζήτημα για τη χώρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σύσταση Ειδικής Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής το 2017, προκειμένου να αναδειχθεί η σημασία του προβλήματος και να διατυπωθούν προτάσεις για την αντιμετώπισή του (Βουλή των Ελλήνων, 2018). Η ίδρυση υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, (Π.Δ. 77/2023) συνιστά μια ακόμη πρωτοβουλία της κυβέρνησης, θέτοντας το δημογραφικό ζήτημα ως εθνική προτεραιότητα.
Έτσι, το δημογραφικό πρόβλημα, με την οξύτητα που προσλαμβάνει και τις συνεπακόλουθες οικονομικές, κοινωνικές, ηθικές, εθνικές και ψυχικές διαστάσεις, συνιστά μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας.
Τρεις Δήμοι γερνούν πιο γρήγορα
Στην ανάλυση με τους δείκτες γήρανσης στη χώρα μας, η εικόνα Μεσαίων Ηπειρωτικών Δήμων αποτυπώνει ευρήματα που συντείνουν στην αρνητική συσχέτιση του Δείκτη Γήρανσης το 2011 και του ρυθμού μεταβολής του συνολικού πληθυσμού μεταξύ 2011-2021.
Το δεύτερο αξιοσημείωτο σημείο στην περίπτωση των Μεσαίων Ηπειρωτικών Δήμων είναι η υψηλή συγκέντρωσή τους μεταξύ των Δήμων με Δείκτη Γήρανσης άνω του εθνικού μέσου όρου το 2011 και επιπλέον με μείωση του πληθυσμού τους μεταξύ 2011 και 2021.
Σχεδόν το 70% (59 από τους 85 Δήμους αυτής της κατηγορίας) κατατάσσεται μεταξύ των πιο «γηρασκόντων» Δήμων και με την υψηλότερη μείωση του πληθυσμού μεταξύ των δύο τελευταίων απογραφών. Τρεις Δήμοι της Μεσσηνίας εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Πρόκειται για τους Δήμους Μεσσήνης, Πύλου-Νέστορος και Τριφυλίας.
Ιδιαιτερότητες περιοχών
Σε άλλο σημείο της μελέτης αναφέρεται ότι, παρά την αναγνωρισμένη οξύτητα και κρισιμότητα του προβλήματος σε εθνικό επίπεδο, η γεωγραφική διάσταση της μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού δεν έχει μελετηθεί επαρκώς στην Ελλάδα. Το φαινόμενο της γήρανσης και μείωσης του πληθυσμού δεν είναι κάτι που εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις περιοχές της χώρας. Αντίθετα, το όλο ζήτημα προσλαμβάνει πολλές μορφές ανάλογα με τα οικονομικά, κοινωνικά, γεωγραφικά, ιστορικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες σε επιμέρους γεωγραφικές ενότητες, είτε αυτές αφορούν στον ύπαιθρο χώρο είτε σε ηπειρωτικές περιοχές, τα νησιά, τις πόλεις και το εσωτερικό των μητροπολιτικών περιοχών. Επομένως, η γεωγραφική διάσταση της μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού συνιστά μια κρίσιμη παράμετρο, χωρίς την οποία δεν είναι δυνατόν να εντοπιστούν και να κατανοηθούν οι ιδιαίτερες εκφάνσεις του προβλήματος ανάμεσα σε διάφορες περιοχές της χώρας, ούτε να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν χωρικά επικεντρωμένες πολιτικές για την αντιμετώπισή του.
Γνωρίζοντας την κρισιμότητα του προβλήματος και θέλοντας να συμβάλει στην πληρέστερη κατανόηση και αντιμετώπισή του, έπειτα από πρόταση του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης σε ομάδα ειδικών επιστημόνων, ώστε αξιοποιώντας τα νεότερα δεδομένα της απογραφής του πληθυσμού και εφαρμόζοντας τις κατάλληλες και επιστημονικά έγκριτες μεθόδους, να παρέχουν στους Δήμους της χώρας και ευρύτερα στους φορείς άσκησης πολιτικής και στους πολίτες μια ολοκληρωμένη εικόνα για την έκταση και τις ιδιαιτερότητες αυτού του ζητήματος σε κάθε Δήμο.
Ανομοιομορφία μεταξύ Δήμων
Στη μελέτη διαπιστώνεται ότι όσο απαραίτητη είναι η πολυεπίπεδη προσέγγιση στην ανάλυση και κατανόηση του προβλήματος, άλλο τόσο απαραίτητη είναι η πολυεπίπεδη συνεργασία όλων των επιπέδων διοίκησης και όλων των δρώντων σε κάθε επίπεδο διοίκησης για την αντιμετώπισή του.
Η μελέτη τεκμηριώνει την άποψη ότι ο βαθμός έντασης και έκτασης του προβλήματος παρουσιάζει έντονη ανομοιομορφία μεταξύ των Δήμων. Το δημογραφικό πρόβλημα έχει, επομένως, μια χωρική/γεωγραφική διάσταση, καθώς αυτή αναδεικνύει πτυχές του προβλήματος οι οποίες επισκιάζονται από την συμπερίληψή του σε ένα εθνικό μέσο όρο. Η επικέντρωση στην τοπική κλίμακα αναδεικνύει πτυχές των προβλημάτων τα οποία δεν εντοπίζονται από την ανάλυση των εθνικών μεγεθών. Κατά συνέπεια, η διερεύνηση και ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων με τις οποίες αποτυπώνεται η μείωση και γήρανση του πληθυσμού σε επίπεδο Δήμου καθίστανται απαραίτητες τόσο για την πληρέστερη αποτύπωση και κατανόηση του προβλήματος όσο και για τη διατύπωση και εφαρμογή χωρικά εστιασμένων μέτρων και προγραμμάτων πολιτικής για την όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του.
Η μελέτη περιλαμβάνει, επίσης, καλές πρακτικές που εφαρμόζουν ήδη σήμερα πολλοί Δήμοι στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό αποτελεί, όχι απλά και μόνο ένδειξη της ευαισθητοποίησης των Δήμων, αλλά αναδεικνύει και τη βαρύτητα, τη συμβολή και το έργο που καλούνται να παρέχουν ως ενεργοί δρώντες, για την αντιμετώπιση ενός τόσο μεγάλου προβλήματος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.
Στη μελέτη γίνεται αναφορά στο Δήμο Καλαμάτας και στις δράσεις Προληπτικής Ιατρικής Καινοτομίας στις υπηρεσίες υγείας και φροντίδας ηλικιωμένων. Διευκρινίζεται ότι μέσω αυτής της Δράσης θα παρασχεθούν υπηρεσίες Προληπτικής Ιατρικής σε 1.000 ωφελουμένους του Δήμου Καλαμάτας. Η δράση δίνει τη δυνατότητα στο Δήμο να ενισχύσει και να διευρύνει την κοινωνική του πολιτική σε όλο το εύρος της γεωγραφικής του επικράτειας και για το σύνολο των δημοτών, όπου και να βρίσκονται, μέσω ολοκληρωμένων υπηρεσιών Τηλεϊατρικής. Θα αξιοποιηθούν εφαρμογές Ψηφιακής Τεχνολογίας στην Ιατρική και την πρόληψη, οι οποίες θα ενσωματώνουν τα επιτεύγματα της τεχνολογικής προόδου στους τομείς της Πληροφορικής, των Επικοινωνιών και των Βιοϊατρικών Οργάνων, εφαρμογές στις οποίες θα μπορεί να προστεθούν στο μέλλον μια σειρά από υπηρεσίες, ώστε μεσομακροπρόθεσμα να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης.
Συγκεκριμένα, η δράση στοχεύει να προσεγγίσει: Πολίτες ευπαθών κοινωνικά ομάδων, υπερήλικες κατοίκους του Δήμου Καλαμάτας, πολίτες με συμπτώματα τύπου ζάλης, αδυναμίας, αισθήματος παλμών, προ- λιποθυμικό ή λιποθυμικό επεισόδιο χωρίς προηγούμενο καρδιολογικό ιστορικό, άτομα που υπέστησαν καρδιακό επεισόδιο, επέμβαση ή χειρουργείο καρδιάς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι εφικτή η τακτική παρακολούθησή τους από ειδικό καρδιολόγο της πόλης, εργαζομένους σε επαγγέλματα έντασης εργασίας, ηλικίας άνω των 40 ετών και αθλητές και αθλουμένους όλων των ηλικιών.
Ένα δεύτερο πρόγραμμα στο οποίο γίνεται αναφορά από τη μελέτη είναι οι «Νταντάδες της Γειτονιάς», που στοχεύει στην προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών στην απασχόληση μέσω της εναρμόνισης της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής των εργαζόμενων γονέων ή των γονέων σε αναζήτηση εργασίας, και την υποστήριξη της πρόσβασης και της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Το πρόγραμμα αφορά κυρίως στη φύλαξη βρεφών ηλικίας από δύο μηνών έως 2,5 ετών και προβλέπει την οικονομική ενίσχυση των εργαζόμενων -κυρίως- γονέων, των μονογονέων, των αναδόχων και γενικά της οικογένειας οριζόντια, για τη φύλαξη του παιδιού ή των παιδιών τους, είτε εντός της οικογενειακής εστίας είτε στο σπίτι μιας/ενός παιδαγωγού-φροντιστή.
Στους 61 πιλοτικούς Δήμους της χώρας που θα εφαρμοσθεί το πρόγραμμα εντάσσεται ο Δήμος Πύλου Νέστορος.
Της Βίκυς Βετουλάκη
