Από την κυματική ενέργεια (Αίολος και η τρίαινα του Ποσειδώνα) δεν «κρύβονται» λάθη σε μελέτες ή εργασίες λιμενικών έργων
Το λιμάνι της Κυπαρισσίας είναι αναντίρρητη αναγκαιότητα μες στην ανοιχτωσιά του κόλπου της Αρκαδιάς. Από το Κατάκολο έως την άκρα του «Κούνελου», 31 ναυτικά μίλια, χωρίς ούτε υπόνοια φυσικής υπήνεμης παραλίας.
Οι κάτοικοι (από αρχαιοτάτων χρόνων κατοικούνταν η περιοχή) απολάμβαναν τους αλιευτικούς θησαυρούς του Ιονίου, γονιμοποιούμενους μάλιστα από την ιερότητα των βουνίσιων νερών των τριών ποταμών: Αλφειός – Νέδα – Αρκαδικός (όλο το ποτάμιο και υπόγειο σύστημα της Πελοποννήσου πηγάζει από τα υψίπεδα της Αρκαδίας, της Κάρας του Δία!). «Πλήρωναν», όμως, ακριβά, τελείως ανυπεράσπιστοι, τους χειμερινούς θυμούς του Ποσειδώνα.
Το Ν – ΝΔ ανάπτυγμα τομέα πελάγους (επιφάνεια νερού επί της οποίας δρα ο άνεμος και δημιουργείται ανάλογο ύψος κύματος) είναι από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου, 560 ναυτικά μίλια (ν.μ.). Ξεκινά από τις ακτές της Τυνησίας και της Λιβύης.
Α. ΠΡΩΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
Γι’ αυτό το 1883, όταν άρχισε να οργανώνεται η νέα Ελλάδα (φαντασθείτε τότε τη λειτουργία του κράτους, για να έλθεις από την Αθήνα στην Κυπαρισσία ήταν ισόχρονο σήμερα με το να πας στην Αμερική και, βεβαίως, με τελείως διαφορετικές συνθήκες ταξιδιού), ανατέθηκε στο Γάλλο μηχανικό Pascal να συντάξει μελέτη (1η) για λιμάνι στην Κυπαρισσία.
Αναλογισθείτε τη δύναμη της ανάγκης, αλλά και των παραγόντων (δημοτικοί άρχοντες- αλιείς κ.τ.λ.), που πήγαζε βέβαια από τις προαναφερόμενες δυσμενείς γεωμορφολογικές – κυματικές συνθήκες, αλλά και από την οικονομία και το κύρος της περιοχής.
Η Κυπαρισσία το 1833 υπήρξε πρωτεύουσα του νομού και σήμερα, βέβαια, είναι αδιαμφισβήτητη συμπρωτεύουσα. Είναι περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αναπτύσσεται αμφιθεατρικά στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω, με θαυμαστή συνύπαρξη βουνού και θάλασσας, καλή ρυμοτομία, αρχαιότητες και αξιόλογη γεωργική παραγωγή.
Τμήμα του έργου της μελέτης κατασκευάσθηκε με τη ρίψη φυσικών ογκολίθων (Φ.Ο) στα δύο σκέλη ΑΒ=190 μ. και ΒΓ=110 μ. (ως σχέδιο).
Τα λιμενικά έργα την εποχή αυτής της μελέτης υπήρξαν για τον άνθρωπο τα πλέον δύσκολα: α) σε σύλληψη – σχεδιασμό (με τι γεωγραφικές γνώσεις;) και β) επίπονα στην κατασκευή τους (με τι μηχανήματα έργων;).
Παρ’ όλα αυτά, η παραμίνα – η δυναμίτιδα -η τροχαλία – η καρότσα – η μαούνα -η μυϊκή δύναμη ανθρώπων και ζώων συντεταγμένων από σώφρονα νου μεγαλουργούσαν. Όλα περιβάλλονταν από άφθονο τίμιο ιδρώτα, πόνο, μόχθο και χαρά δημιουργίας. Μόνο ό,τι δεν ήταν δυνατόν τότε, από άνθρωπο και μέσα, δεν κατασκευάζεται τεχνικά άρτιο.
Πού να εξευρεθούν, πώς να μεταφερθούν και να τοποθετηθούν κατάλληλοι φυσικοί ογκόλιθοι 10 τόνων, αναγκαίων για την εξωτερική θωράκιση του μόλου; Σημειωτέον ότι η περιοχή είναι από τις πλέον σεισμόπληκτες του νομού και της χώρας γενικότερα.
Την εποχή της μελέτης, η ευρύτερη περιοχή (Φιλιατρά – Γαργαλιάνοι), τον Αύγουστο του 1886, επλήγη από σεισμό 7,5 R και τον Ιανουάριο 1889, η ίδια η Κυπαρισσία από σεισμό 6,6 R με πολλούς νεκρούς και ζημιές.
Συνδυασμός: σεισμικής δύναμης – κρουστικής και ανωτικής δύναμης του νερού και του χαλαρού πυθμένα, από τις φερτές ύλες του Αρκαδικού ποταμού, είναι ό,τι χειρότερο για την ευστάθεια της θεμελίωσης ενός τεχνικού έργου που κατασκευάσθηκε με τα μέσα και τις γνώσεις του 19ου αιώνα.
Αρχές του περασμένου αιώνα (20ός), έπειτα από σφοδρό κυματισμό, το τμήμα (ΒΓ) κατέρρευσε και από έξαλο έγινε ύφαλο.
Β. ΝΕΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ & ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
Τότε ανατέθηκε στον καθηγητή του ΕΜΠ, Άγγελο Γκίνη (φέρει το όνομά του κτήριο στον ιστορικό χώρο του ΕΜΠ, όπου φοιτούσαν οι σπουδαστές πολιτικοί μηχανικοί), η σύνταξη νέας συμπληρωματικής μελέτης (2η), η οποία ολοκληρώθηκε το 1912.
Σε αυτή προβλέπεται το τμήμα (ΒΓ) του προσήνεμου μόλου να πάρει την κατεύθυνση (ΒΓ΄) (ως σχέδιο με διακεκομμένη γραμμή), κλείνοντας προς την ακτογραμμή κατά 27ο μοίρες. Ώστε να εξασφαλισθεί προστασία στη λιμενολεκάνη και από το Δ τομέα πελάγου ( 273 ν. μ έως ακτές Σικελίας) και ΒΔ τομέα πελάγου (66 ν.μ έως ακτές Κεφαλονιάς).
Λόγω ελλείψεως πιστώσεων το έργο δεν έγινε, ίσως και καλύτερα, διότι θα μίκραινε τη χωρητικότητα της λιμενολεκάνης και, συνεπώς, την παροχή διευκολύνσεων στα ελλιμενιζόμενα σκάφη (αριθμός και μέγεθος).
Σημειωτέον, ότι με τη σημερινή οριζοντιογραφία της λιμενολεκάνης έχει κύκλο ελιγμών διαμέτρου 200 μ., όσον και το λιμάνι της Καλαμάτας. Απομένει η βυθοκόρησή της τουλάχιστον στο -7μ για να γίνει πλήρως λειτουργική.
Για το έργο (μετά παρέλευση 58 ετών) συντάχθηκε νέα μελέτη (3η) από το τεχνικό γραφείο ΥΔΡΟ – ΣΕΚΑ το 1970. Βάσει αυτής επισκευάσθηκε και συμπληρώθηκε επί του υφισταμένου άξονα (ΑΒ, ΒΓ) της μελέτης Pascal, ολοκληρώνοντας τις εργασίες του αντίστοιχου έργου το 1976.
Συγκεκριμένα, επισκευάσθηκε και κατασκευάσθηκε ο προσήνεμος μόλος μήκους 300 μ. (ΑΒ=190 μ. και ΒΓ=110 μ.) (ως το σχέδιο). Επ’ αυτού δομήθηκε προστατευτικός τοίχος από λιθοδομή ύψους 4 μ., πλάτους 3 μ. και υποτυπώδες λιθόστρωτο κρηπίδωμα πλάτους περίπου 5,5 μ. Αποτέλεσμα αυτού του έργου ήταν να «νικηθεί» ο προαναφερόμενος μεγάλος Ν- ΝΔ κυματισμός και να προστατευθεί εν μέρει από αυτούς η λιμενολεκάνη.
Όμως, οι Δ – ΒΔ κυματισμοί (ερχόμενοι από τις ακτές της νότιας Ιταλίας και των Ιονίων Νήσων αντίστοιχα ) παρέμειναν ανεξέλεγκτοι και δεν είναι αμελητέοι. Έχουν ύψος κύματος από 4,5 μ. έως 6 μ. Σε συνδυασμό με τη μεγάλη συχνότητα εμφάνισής τους (90 ημέρες το χρόνο και με άνεμο 2 ημέρες το χρόνο 9Β) εμπόδιζαν την άνετη και ασφαλή λειτουργία του λιμένος.
Έτσι η Πολιτεία ανέθεσε νέα μελέτη (4η) στο τεχνικό γραφείο του Αναστάσιου Πάστρα, που ολοκληρώθηκε το 1983, υπό την επίβλεψη των Τεχνικών Υπηρεσιών της Κρατικής Νομαρχίας. Σε αυτή προβλέπεται, ως πρώτη προτεραιότητα, η επέκταση του προσήνεμου μόλου κατά 115 μ. (τμήμα ΓΔ, ως σχέδιο), ώστε να εξασφαλίζεται πλήρως η λιμενολεκάνη από τους προαναφερόμενους κυματισμούς (Δ – ΒΔ), αλλά και τις συστροφές περί του ακρομολίου των ΝΔ κυματισμών.
Δυστυχώς, τη δεκαετία του 1980 δεν έγινε κανένα έργο, πλην μίας εσωτερικής κρηπίδωσης, μήκους 100 μ., στο τμήμα ΑΒ του προσήνεμου μόλου το 1990, η οποία μάλιστα παρουσίασε και πολλές κατασκευαστικές ατέλειες.
Το 1996 ολοκληρώθηκε η οριστική μελέτη (5η) των έργων του λιμένος Κυπαρισσίας από το τεχνικό γραφείο «Μ. Αντωνόπουλος & Συνεργάτες», βασιζόμενη στη μελέτη Α. Πάστρα, υπό την επίβλεψη της Διεύθυνσης Λιμενικών Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ. Βασική της διαφορά, ότι η θωράκιση του τελευταίου τμήματος (ΓΔ) αντί φυσικών ογκολίθων να γίνει με τεχνικούς ογκόλιθους. Σε αυτή συμπεριελήφθησαν τα νέα δεδομένα στον υπήνεμο μόλο, όπου είχε κατασκευασθεί αλιευτικό καταφύγιο βάσει μελέτης (4βη) της Διεύθυνσης Λιμενικών Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ και επίβλεψης της Τεχνικής Υπηρεσίας της Κρατικής Νομαρχίας Μεσσηνίας, από το 1991 έως 1992.
Βάσει του «Χωροταξικού Σχεδίου Ανάπτυξης του Λιμένος» (μελέτη Αντωνόπουλου) η χρονική προτεραιότητα κατασκευής των έργων ήταν: α) επέκταση προσήνεμου μόλου (ΓΔ), β) επέκταση του υπήνεμου μόλου, γ) κατασκευή παραλιακών κρηπιδωμάτων κ.τ.λ.
Η Κρατική Περιφέρεια Πελοποννήσου τη δεκαετία του 2000 ενέταξε το έργο του λιμένος Κυπαρισσίας στο 3ο ΚΠΣ σε αντίστοιχο μέτρο. Πιθανόν, όμως, με πίστωση ελλιπή και ατυχώς ξεκίνησε την κατασκευή του έργου, υπό την επίβλεψη της Τεχνικής Υπηρεσίας της (Δ.Ε.Κ.Ε), από την προαναφερόμενη (γ) φάση των εσωτερικών κρηπιδωμάτων.
Έπρεπε, πέραν της τήρησης της μελέτης, αλλά και σύμφωνα με τους κανόνες της επιστήμης, να προταχθεί η κατασκευή του προσήνεμου μόλου.
Γρήγορα άρχισαν να αναδεικνύονται τα προβλήματα από την ανορθόδοξη πορεία κατασκευής του έργου και ευτυχώς από υπόλοιπα (εκπτώσεις) πιστώσεων του προγράμματος (3ον ΚΠΣ), συστήθηκε νέα εργολαβία ολοκλήρωσης του μεγαλύτερου μέρους των εργασιών της μελέτης (περίπου το 2009).
Δ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Με την ολοκλήρωση του έργου διαπιστώθηκε: α) Οι υψηλοί κυματισμοί από το ΝΔ τομέα έως το Β τομέα πελάγου εισέρχονταν από το στόμιο του λιμένα, β) Δημιουργούνται στάσιμοι κυματισμοί (ρεστία) εντός της λιμενολεκάνης και γ) Στο τελευταίο τμήμα του προσήνεμου μόλου (ΓΔ) οι Δ- ΒΔ κυματισμοί υπερπηδούσαν τη θωράκιση και υπήρξε κατάρρευση της ανωδομής του προσήνεμου μόλου, στην αδύνατη θέση της συμβολής του τμήματος (ΒΓ) με το τμήμα (ΓΔ).
Είναι και θεωρητικά γνωστό ότι στις γωνίες γίνεται συγκέντρωση της κυματικής ενέργειας, η οποία μάλιστα αντιμετωπίζεται στο συγκεκριμένο έργο με διαφορετικό τρόπο, από τους φυσικούς ογκόλιθους του (ΒΓ) και τους τεχνικούς ογκόλιθους του (ΓΔ) τμήματος.
Γενικά, πάντως, από την κυματική ενέργεια (Αίολος και τρίαινα του Ποσειδώνα) δεν «κρύβονται» λάθη σε μελέτες ή εργασίες λιμενικών έργων.
Η Ν.Α. Μεσσηνίας, εξαιτίας των προαναφερόμενων, ανέθεσε στο ΕΜΠ, στην Έδρα Λιμενικών Έργων, τη «Διερεύνηση σε φυσικό ομοίωμα, την προστασία από τους κυματισμούς της λιμενολεκάνης της Κυπαρισσίας» (6η) και τα αποτελέσματα παραδόθηκαν τον Μάιο του 2010.
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων προτάθηκαν κυρίως: α) Επέκταση του προσήνεμου μόλου κατά 75 μ. στην κατεύθυνση (ΓΔ) (ως σχέδιο ΔΔ’, με διακεκομμένες γραμμές). β) Ενίσχυση και υπερύψωση στα +6 μ. των τελευταίων τμημάτων του προσήνεμου μόλου. γ) Μείωση του εύρους του στομίου με επέκταση του προσήνεμου μόλου με Φ.Ο κατά 20 μ. δ) Δημιουργία τριών ανοιγμάτων στον προβλήτα (κάθετο στον υπήνεμο μόλο) για την κυκλοφορία των θαλάσσιων μαζών, και ε) Βυθοκόρηση του κύκλου ελιγμών (με διάμετρο 200 μ.) τουλάχιστον στο -7μ
Ε. ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΛΑΒΗΣ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Από το 2011 έως 2023 η αιρετή Περιφέρεια Πελοποννήσου, με την Τεχνική Υπηρεσία της, αντιμετώπισε με μελέτες και εργολαβίες την αποκατάσταση της βλάβης στη γωνία του δευτέρου και τρίτου τμήματος στο προσήνεμο μόλο. Επίσης, την ενίσχυση (εξωτερική θωράκιση κ.τ.λ.) και βελτίωση (κρηπίδωση κ.τ.λ.) γενικά του όλου υφιστάμενου έργου.
ΣΤ. ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ – ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΛΙΜΕΝΟΣ
Το λιμάνι Κυπαρισσίας αδικείται αν θεωρηθεί ότι έχει αυστηρά τοπικό χαρακτήρα. Ευρίσκεται ακριβώς πάνω στη ρότα των διαπλεόντων, παράλληλα των ακτών της Αδριατικής και αποτελεί μία σοβαρή λιμενική υποδομή από το Κατάκολο έως τις νοτιότερες ακτές της Πελοποννήσου. Η θέση του, σε αναπεπταμένη παραλία των δυτικών ακτών της Πελοποννήσου (όχι κόλπος, όπως τα λιμάνια Καλαμάτας – Πύλο), το καθιστούν πλέον εύρυθμο, ασφαλή και άνετο στη λειτουργία του, και με μικρότερες πιθανότητες ρύπων στην απεραντοσύνη του Ιονίου.
Μπορεί να εξυπηρετήσει τουριστικές – ακτοπλοϊκές και εμπορικές δραστηριότητες, όχι μόνο στην Τριφυλία, αλλά ευρύτερα στην κεντρική και νοτιοδυτική Πελοπόννησο.
Το λιμάνι έχει αδιαμφισβήτητα υπερτοπικό χαρακτήρα και πρέπει να συνεχισθεί η βελτίωση και αναβάθμισή του, με βάση τις υφιστάμενες μελέτες (ιδίως των προτάσεων του ΕΜΠ).
Το ταχύτερο (έπρεπε να είχε γίνει) να ανατεθεί μελέτη
«Προγραμματικό Σχέδιο Ανάπτυξης Λιμένος Κυπαρισσίας» (Master Plan), που θα καθορίσει τις βελτιώσεις των έργων και θα προσδιορίσει τις ανάγκες και τις δυνατότητες του λιμένα. Συσχετίζοντάς το με συναφή έργα (λιμενικών –χωροταξικών – κτηριακών – συγκοινωνιακών- πολιτιστικών – τουριστικών – εμπορικών υποδομών κ.τ.λ.).
Δυστυχώς, το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο (Π.Χ.Π.) της Περιφέρειας Πελοποννήσου δεν το συμπεριλαμβάνει στους βασικούς άξονές του. Κυρίως διότι δεν είχε μία μελέτη που να αναδεικνύει εμπεριστατωμένα τις δυνατότητες του τώρα και στο μέλλον.
Το Master Plan και η προώθησή του για έγκριση από την Επιτροπή Σχεδιασμού & Ανάπτυξης Λιμένων (ΕΣΑΛ) του υπουργείου Ναυτιλίας, θα συντελέσουν να ενταχθεί το λιμάνι στο Π.Χ.Π της Περιφέρειας. Έτσι, αξιόπιστα αναγκαίο, να είναι δυνατή η χρηματοδότησή του από προγράμματα της Ε.Ε.
Υ.Γ. Οφείλω να αναφερθώ στον αείμνηστο Ηλία Χαραλαμπόπουλο, πολιτικό μηχανικό της Διεύθυνσης Λιμενικών Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ, καταγόμενο από την ευρύτερη περιοχή της Κυπαρισσίας (Τ.Κ. Σπηλιάς). Βοήθησε, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και τις γνώσεις του, τα λιμενικά έργα της Τριφυλίας και αν δεν «έφευγε» νωρίς, σίγουρα η κατασκευή των έργων στο λιμάνι θα είχε, τουλάχιστον, καλύτερο προγραμματισμό.
Είμαι τυχερός ως νέος μηχανικός τη δεκαετία του 1990 που συνεργάσθηκα μαζί του σε μελέτες και έργα λιμενικών υποδομών. Ένας συνάδελφος με ήθος και πολλές γνώσεις.
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα
Πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, πρώην διευθυντή Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
