Η Ελλάδα έχει το προνόμιο του τεράστιου μήκους ακτογραμμής, σε σχέση με την έκτασή της που ανέρχεται στα 15.500 χιλιόμετρα περίπου στο σύνολο, εκ των οποίων 6500 χιλιόμετρα περίπου, είναι η ηπειρωτική ακτογραμμή της.
Σε αυτό το γραμμικό ανάπτυγμα της ακτογραμμής, συναντάται η θαλάσσια υδάτινη μάζα, η ξηρά και η ατμόσφαιρα (με τους ανέμους – τις βροχές και εξ αυτών τα κύματα, τα ποτάμια και οι χείμαρροι).
Εάν θεωρήσουμε ως παράκτια ζώνη τα 10 χιλιόμετρα από την ακτή προς την ενδοχώρα της πατρίδας μας, θα διαπιστώσουμε ότι εκεί κατοικεί και δραστηριοποιείται ο μισός πληθυσμός της, τους δε καλοκαιρινούς μήνες με τους τουρίστες υπερτριπλασιάζεται.
Η ανταγωνιστική δράση των προαναφερόμενων στοιχείων (εκτός του ανθρώπου), που εξελίσσεται σε 1000ετίες, βρίσκει μια δυναμική ισορροπία επί της ακτογραμμής, χωρίς να αλλοιώνει απότομα και σημαντικά τη μορφή της.
Τις τελευταίες 100ετίες εμφανίσθηκε ως τέταρτος παράγοντας στην ακτογραμμή ο Άνθρωπος, με κατασκευές λιμενικών εγκαταστάσεων για την εξυπηρέτηση του εμπορίου και της συγκοινωνίας.
Στη χώρα μας επιπλέον, τα πρόσφατα χρόνια (περίπου από το 1950) αναπτύχθηκαν τουριστικές δραστηριότητες, που σε αρκετές περιοχές (δυστυχώς) σημαντικά τμήματα της ακτογραμμής παραμορφώθηκαν – αλλοιώθηκαν και υποβαθμίστηκε η παράκτια ζώνη και κυρίως ο αιγιαλός.
Τούτο διότι στις παρεμβάσεις επί της ακτής, δεν ελήφθησαν υπόψη οι μηχανισμοί λειτουργίας της «δίαιτας» της παράκτιας ζώνης. Οδηγήθηκαν: α) μόνο από το ιδιωτικό τοπικό συμφέρον τους ορισμένοι «επιτήδειοι», με επίκουρο πολλές φορές και το πολιτικό ρουσφέτι, αλλά β) και μερικοί Ο.Τ.Α με καλοπροαίρετη πρόθεση και ενδιαφέρον για την περιοχή τους, δεν προέβησαν στις επιστημονικά ενδεδειγμένες κατασκευές.
Β. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΠΛΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ
Για την καλύτερη κατανόηση αυτών που έγιναν και συμβαίνουν στην παράκτια ζώνη του οικισμού Κορδία της Καλαμάτας, σας αναφέρουμε απλοϊκά για καλύτερη αντίληψη και από μη ειδικούς, ορισμένες λειτουργίες της παράκτιας ζώνης υπό την επίδραση της κυματικής ενέργειας και των θαλάσσιων ρευμάτων, όπως την μελετά η επιστήμη της ακτομηχανικής.
α) Ως γνωστόν αιγιαλός είναι: η ζώνη της ξηράς που παρεμβάλλεται μεταξύ της ακτογραμμής (θάλασσα σε ηρεμία) μέχρι το όριο που φθάνει το μέγιστο συνηθισμένο χειμέριο κύμα.
Όπως αντιλαμβάνεσθε ο χώρος αυτός είναι ζωτικής σημασίας για τη θάλασσα, διότι επάνω σε αυτόν αποτονώνεται η κυματική ενέργεια. Η ζώνη του αιγιαλού επίσης είναι τμήμα της ιδιοκτησίας του Δημοσίου, ένα κοινόχρηστο αγαθό και γενικά εντός αυτής δεν επιτρέπονται έργα.
β) Όταν κατασκευάζεται έργο με κατακόρυφο μέτωπο (π.χ. ένα τοιχίο από σκυρόδεμα), που είναι κάθετο στην κατεύθυνση του κύματος, τότε το ύψος του προσπίπτοντος κύματος σε αυτό διπλασιάζεται. (ως σχήμα 2)
Στην επιστροφή του (ανάκλαση) δρά ως υδρόσφυρα (υδάτινο σφυρί) στην θεμελίωση του έργου. Πρόκειται για μεγάλη επιβαλλόμενη κρουστική δύναμη, ενδεικτικά ένα κυβικό μέτρο θαλασσίου ύδατος έχει βάρος πάνω από ένα τόνο.
Εάν ένας τέτοιος τοίχος κατασκευασθεί εντός της ζώνης αιγιαλού (όπως δυστυχώς έχει συμβεί σε πολλές θέσεις στον Νομό μας π.χ. Μ. Μαντίνεια – Αρχοντικό – Ακρογιάλι κ.τ.λ.), λόγω της προαναφερόμενης δράσης της κυματικής ενέργειας, (ανάλογα είναι και στο θραυόμενο κύμα), όχι μόνο θα υποσκαφθεί η θεμελίωση και θα απομειωθεί η ευστάθεια του έργου, αλλά το σπουδαιότερο, (εάν το υλικό του αιγιαλού είναι αμμοχάλικο) αυτό θα παρασυρθεί και η θάλασσα προοδευτικά και με τον καιρό θα φθάσει μέχρι το τοιχίο.
γ) Όταν κατασκευασθεί ένα έργο κάθετο στην ακτογραμμή (πρόβολος, κοινώς μπαστούνι) με την κατεύθυνση του κυματισμού, ως στο (σχήμα 3) θα παρατηρήσουμε ότι στη «σκιά» του έργου, συντελείται διάβρωση και στην προσπίπτουσα πλευρά του πρόσχωση, λόγω μεταφοράς του ιζήματος.
δ) Όταν κατασκευάσουμε ένα αποκομμένο εμπόδιο από την ακτή και εντός της θάλασσας (π.χ. κυματοθραύστη) κάθετο στην κατεύθυνση του κυματισμού, τότε λόγω της ζώνης ηρεμίας που δημιουργείται στη «σκιά» του (μικραίνει η ταχύτητα των υδάτινων μαζών και συνεπώς η δυνατότητα στερεομεταφοράς του ύδατος) εναποτίθεται μεγάλος όγκος του μεταφερόμενου υλικού και η ακτή παρουσιάζει μια «κωδωνοειδή» μορφή ως (σχήμα. 4 ).
Μερικές φορές και όταν θα υπάρχουν οι ευνοϊκές συνθήκες, η «κωδωνοειδής» αυτή εναπόθεση επεκτείνεται προς τον κυματοθραύστη και έτσι προοδευτικά σε βάθος χρόνου, τον συνδέει με την ακτή (περίπτωση tompolo).
Γ. “ΔΙΑΙΤΑ“ ΤΗΣ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΕΜΠΡΟΣΘΕΝ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΟΡΔΙΑ
Ο οικισμός Κορδίας, είναι ένας από τους οκτώ οικισμούς προσφύγων και δημιουργήθηκε μετά την μικρασιατική καταστροφή του 1922, δυτικά της Καλαμάτας στην παράκτια ζώνη, στον μυχό του Μεσσηνιακού κόλπου.
Η ακτογραμμή της προσβάλλεται από ισχυρούς νοτίους (κατευθείαν από την Λιβύη) κυματισμούς, με ανάπτυγμα κύματος 492 χιλιόμετρα και μέγιστο ύψος περίπου 6 μέτρων.
Όταν συνδέθηκε με την Καλαμάτα με «αμαξιτό» δρόμο (σήμερα επί αυτού έγινε η σύγχρονη οδός του Νικολάου Πλαστήρα) δεν συνέχισε ευθεία να συνδεθεί με το επόμενο οδικό τμήμα προς Διασπορά (ως σχήμα 1, με διακεκομμένη γραμμή).
Αντιθέτως, συνέχισε δια μέσου του οικισμού και οδηγήθηκε στην παράκτια ζώνη καταλαμβάνοντας ένα τμήμα του πλάτους (ευτυχώς όχι μεγάλο) του αιγιαλού!!! Δυστυχώς, όχι σπάνια πρακτική στην ελληνική πραγματικότητα, όπου το ιδιωτικό συμφέρον προηγείται του δημοσίου.
Σύντομα, αναγκάσθηκαν να κατασκευάσουν έργο (τοίχο αντιστήριξης του δρόμου για υποτιθέμενη προστασία από τη θάλασσα) με λειτουργία όμως ως προαναφέραμε στο (σχήμα 2).
Επειδή είχε καταληφθεί μικρό τμήμα του εύρους του αιγιαλού, για μερικά χρόνια προσέφερε οριακή ασφάλεια στον οικισμό.
Όταν κατασκευάσθηκε όμως η επίχωση δυτικά του Νέδοντα και μέχρι τα ανατολικά όρια του Κορδία, (την εποχή του σεισμού της Καλαμάτας το 1986), δημιουργήθηκε στην ουσία ένα κάθετο έργο στην ακτή (πρόβολος) ως προαναφέραμε στο (σχήμα 3).
Σύμφωνα με την προγραφείσα λειτουργία του προβόλου, στη «σκιά» του και έμπροσθεν του αιγιαλού και του παραλιακού δρόμου με τον αντιδιαβρωτικό τοίχο, επιδεινώθηκαν οι διαβρώσεις και η θάλασσα πλησίασε περισσότερο τον τοίχο (μίκρυνε το εύρος της χερσαίας ζώνης επάνω στην οποία αποτονώνεται η κυματική ενέργεια).
Αποτέλεσμα αυτού ήταν να μεγαλώσει ο κίνδυνος πλημμύρας για τον παραλιακό οικισμό Κορδία. Γι’ αυτό και τα πιεστικά αιτήματα των κατοίκων της περιοχής, κυρίως προς την Νομαρχία, για έργα αντιδιαβρωτικά τη δεκαετία του 1990.
Παραμονή πρωτοχρονιάς του 2000 επικράτησαν σφοδροί νότιοι κυματισμοί (πέραν του συνήθους μέγιστου ) και σε αυτοψία που έγινε (σε νυκτερινές ώρες, παρουσία του Νομάρχη της Ν.Α.Μ) διαπιστώθηκε ότι : Η θεμελίωση του τοιχίου είχε υποσκαφθεί, οι υδάτινες μάζες διερχόμενες κάτωθεν της θεμελίωσης υπέσκαψαν πάνω από το ήμισυ του αδιάβατου πλέον παραλιακού δρόμου.
Το τοιχίο βαλλόμενο από τις κρουστικές και ανωτικές δυνάμεις του ύδατος, αλλά και τις καμπτικές ροπές του ίδιου βάρους του, αφού η θεμελίωση του δεν εδράζετο στο έδαφος (ιδιαίτερα ευάλωτο το άοπλο σκυρόδεμα), ήταν θέμα χρόνου η κατάρρευσή του.
Τούτο θα είχε σαν αποτέλεσμα τη διείσδυση του θαλάσσιου ύδατος τουλάχιστον 100 μέτρα εντός του οικισμού (ο οποίος ευρίσκεται σε επίπεδο χαμηλότερου ύψους από το δρόμο) επιφέροντας σοβαρές βλάβες σε ιδιοκτησίες, αλλά και κινδύνους για τις ζωές ανθρώπων.
Ευτυχώς, την επόμενη ημέρα κόπασαν οι σφοδροί νότιοι κυματισμοί κι δόθηκε χρόνος για την επισκευή των βλαβών της οδού και του τοιχίου.
Η Ν.Α.Μ. είχε ξεκινήσει τις διαδικασίες ανάθεσης αντιδιαβρωτικής μελέτης σε ιδιωτικό μελετητικό γραφείο (δεν αυτενέργησε με μικρά πρόχειρα αντιεπιστημονικά έργα), τις επιτάχυνε όσο νόμιμα μπορούσε, ενέταξε το αντίστοιχο έργο στο 3ο Κ.Π.Σ της Περιφέρειας και ολοκλήρωσε το έργο αρχές του 2005.
Το έργο που κατασκευάσθηκε αποτελείται από ένα πρόβολο (συνδέεται με την επίχωση εποχής σεισμού) και μετά από διάκενο με ένα κυματοθραύστη (ως σχήμα 1).
Δ. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Μετά από λειτουργία μιας 20ετίας του αντιδιαβρωτικού έργου διαπιστώνουμε :
α) επιτεύχθηκε ο βασικός σκοπός, που ήταν η προστασία του παραλιακού οικισμού από τις διαβρώσεις και τη θαλάσσια βία. Σύμφωνα με τη λειτουργία των έργων, απομειώθηκε η κυματική ενέργεια θραυόμενη επί αυτών, προστατεύοντας εμμέσως την ακτογραμμή. Ταυτόχρονα, λόγω αποθέσεων ιζήματος διευρύνθηκε η χερσαία ζώνη (νέος αιγιαλός) έμπροσθεν του παραλιακού δρόμου.
β) Οι αποθέσεις ιζήματος (αμμοχάλικα) που έχουν προκύψει επί της ακτογραμμής, βελτίωσαν γεωμετρικά και αναβάθμισαν αισθητικά και λειτουργικά την παραλιακή ζώνη σε μία θαυμάσια πλαζ, την οποίαν επισκέπτονται τελευταία όχι μόνο οι κάτοικοι της περιοχής, αλλά και πολλοί Καλαματιανοί και παραθεριστές. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν τουριστικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή, βελτιώνοντας την τοπική οικονομία.
γ) η εξέλιξη όμως της διαδικασίας απόθεσης ιζήματος στη «σκιά» των έργων, μας δεικνύει ότι οδηγούμεθα στο φαινόμενο tompolo, ως το περιγράψαμε στο (σχέδιο 4). Η κωδωνοειδής μορφή απόθεσης ιζήματος στη «σκιά» των έργων, δεν θα χρειασθεί πολλά χρόνια ακόμη για να συνδεθεί με τον κυματοθραύστη . Ήδη ο θαλάσσιος χώρος μεταξύ της διαμορφούμενης νέας ακτογραμμής και των έργων ελαττώνεται και φυσικά θα έχει δυσμενείς συνέπειες στη λειτουργία και την άνεση της πλαζ της παράκτιας ζώνης.
Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι γνωστό στη θεωρία της ακτομηχανικής, ότι δεν υπάρχει κατασκευή παράκτιας προστασίας, που μπορεί να αντισταθεί σε βάθος χρόνου με πλήρη επιτυχία, χωρίς να επιφέρει και μερικές αλλοιώσεις στην παράκτια ζώνη της ευρύτερης περιοχής.
Έτσι πολλές φορές, αν και ο βασικός σκοπός της αντιδιαβρωτικής προστασίας έχει επιτευχθεί, μπορεί να προκληθεί περιβαλλοντική υποβάθμιση με αισθητικά – οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.
Πρότασή μας είναι να μελετηθεί :
α) όλη η παράκτια ζώνη μήκους 1200 μέτρων, ως οριοθετείται από το τέλος της επίχωσης περιοχής σεισμού (περιοχή Κορδία) έως τις διαμορφωμένες εκβολές του ποταμού Άρι.
Είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια θαυμάσια πλαζ, με εναλλασσόμενη κωδωνοειδούς μορφής παραλία (δαντελωτή), από το πλούσιο ίζημα των ποταμών Νέδοντα και Άρι, (μεγάλο πλεονέκτημα της περιοχής). Αυτή, λόγω και του κυρίαρχου κάθετου νότιου κυματισμού, θα προκύψει από σύστημα απομονωμένων κυματοθραυστών σε κατάλληλη απόσταση από την ακτή και μεταξύ των.
Επίσης, με μία παραλιακή οδό της μορφής του Νικολάου Πλαστήρα, θα καταστεί η δυτική παραλία της Καλαμάτας ισάξια της ανατολικής και με προοπτικές να γίνει καλύτερη, αποφεύγοντας τα λάθη του παρελθόντος. (π.χ η παραλιακή οδός δεν θα εφάπτεται του αιγιαλού).
Όλα αυτά βέβαια θα προκύψουν από μια προσεκτική μελέτη ειδικευμένου μελετητικού γραφείου, που θα λάβει σοβαρά υπόψη τη μέχρι σήμερα συμπεριφορά της «δίαιτας» της ακτής και θα αξιοποιήσει την τεχνογνωσία της αρχικής και τις συνέπειες από την εφαρμογή της.
Η μελέτη αυτή μαζί με τις απαιτούμενες αδειοδοτήσεις, θα απαιτήσει χρόνο για την ωριμότητά της, ώστε αξιόπιστα να διεκδικηθεί ή ένταξη του αντίστοιχου έργου
σε κοινοτικά προγράμματα, συνεπώς είναι ένα μεσοπρόθεσμο έργο. Είναι όμως αναγκαίο για την ορθολογική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Δεν επιτρέπεται να αφήνεται η χωροταξία και η πολεοδόμηση μιας ευρύτερης περιοχής, τόσο κρίσιμης για τη δυτική ανάπτυξη της πόλης, να διαμορφώνεται από τα τοπικά συμφέροντα ιδιωτών.
β) Στα πλαίσια αυτής της μελέτης και στη φάση της προμελέτης, είναι δυνατόν να εξετασθεί ένα βραχυπρόθεσμο έργο μικροεπεμβάσεων στο υφιστάμενο αντιδιαβρωτικό έργο Κορδία. Όχι αντιφατικών με το κυρίως έργο, που χωρίς να απομειώνει την αντιδιαβρωτική προστασία, να δημιουργεί εντονότερη κυκλοφορία της κυματικής ενέργειας και των θαλάσσιων ρευμάτων. Έτσι η διαμορφούμενη ακτογραμμή να σταθεροποιηθεί (ή και να μικρύνει) για να υπάρχει εύλογος θαλάσσιος χώρος για τους λουόμενους μεταξύ ακτής και κυματοθραύστη. (π.χ. μεγαλύτερο άνοιγμα – ταπείνωση του ύψους της στέψης κ.τ.λ.), βέβαια, ως θα προκύψει από την ειδική μελέτη.
Το έργο αυτό είναι μικρού κόστους, σύντομου χρόνου ολοκλήρωσης και χρηματοδοτικά, εντός των δυνατοτήτων των Ο.Τ.Α.
Υ.Γ. Στην παραλιακή οδό Ναυαρίνου της ανατολικής ακτής Καλαμάτας και κυρίως στο τμήμα από την Αύρας μέχρι το Φιλοξένια, κατασκευάσθηκε αρχές της δεκαετίας του 2000 αντιδιαβρωτικός τοίχος που ευτυχώς (ίσως, το πρόβλεψε η μελέτη) καταλαμβάνει μικρό εύρος από τον αιγιαλό, όπως προηγούμενα τον ορίσαμε.
Μέχρι σήμερα η πρόσκρουση του θραυόμενου κύματος, δεν έχει την ενέργεια (δύναμη) να συμπαρασύρει και μεταφέρει το αμμοχάλικο του αιγιαλού. Η ύπαρξη επί της στέψεως του τοιχίου και ενός προβόλου κατά μήκος της οδού, (για την διεύρυνση του πεζοδρομίου), εγκλωβίζει τις εκτοξευόμενες υδάτινες μάζες και τις επιστρέφει υπό τη δράση της υδρόσφυρας. Αυτό είναι ένα δυσμενές δεδομένο για τη δίαιτα της ακτής.
Οποιαδήποτε νέο έργο (π.χ. η ολοκλήρωση του υπήνεμου μόλου του λιμένα Καλαμάτας) θα επηρεάσει την ευρύτερη παραλιακή περιοχή . Είναι αναγκαία η εξέταση των συνεπειών με την ακτομηχανική επιστήμη, ώστε να μην επηρεασθεί δυσμενέστερα η οριακή συμπεριφορά της ζώνης αιγιαλού.
Η διάνοιξη της οδού Κρήτης, είναι η οριστική λύση για τη διατήρηση και την περαιτέρω ακίνδυνη αξιοποίηση της ανατολικής παραλιακής ζώνης της Καλαμάτας.
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα
Πολιτικού Μηχανικού Ε Μ Π
Πρώην Δ\ΝΤΗ Δ.Τ.Ε\Π.Ε.ΜΕΣΣ.
