Ζέα ή ζειά θεωρείται το αρχαιότερο δημητριακό και βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων. Αναφέρεται και ως βρίζα, ή όλυρα, και ορισμένες φορές συγχέεται με τη σίκαλη και με το καλαμπόκι, το αραβοσίτι, επειδή η λέξη ζέα είναι η επιστημονική ονομασία του αραβοσίτου.
Η ζέα είναι κάτι ανάμεσα στο σιτάρι και στο κριθάρι, δεν έχει καμία σχέση στην όψη με το καλαμπόκι. Το σπυρί του είναι όπως του σιταριού, αλλά πιο πλατύ και πιο χονδρό.
Η ζέα με το σιτάρι είναι όπως η νερατζιά με την πορτοκαλιά. Από μακριά, η νερατζιά είναι όμοια με την πορτοκαλιά και το νεράτζι είναι όμοιο με το πορτοκάλι. Όμως, στην πραγματικότητα έχουν μεγάλες διαφορές ως προς τα συστατικά τους. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τους σπόρους της ζέας και του σιταριού.
Η ζέα αποτελούσε τη βασική διατροφή των αρχαίων Ελλήνων. Μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης έφτιαχναν μείγμα κριθαριού με σιτάρι. Η ζέα εκαλλιεργείτο και στην Αττική. Η Αθήνα ονομαζόταν και ζείδωρος, επειδή ακριβώς στο έδαφός της εκαλλιεργείτο η ζέα.
Τα πλοία κουβαλούσαν (φορτοεκφόρτωναν) τη ζέα από το λιμάνι του Πειραιά. Από το δημητριακό ζέα έλαβε και το όνομά του το λιμάνι «Ζέα», που υπάρχει μέχρι σήμερα με το ίδιο όνομα στον Πειραιά.
Το ψωμί από ζέα και το ψωμί από σιτάρι έχουν αρκετή διαφορά. Ειδικότερα, το ψωμί από το σιτάρι έχει διαφορετικές πρωτεΐνες στηρίξεως από το ψωμί της ζέας. Στο σιτάρι υπάρχει άφθονη γλουτένη. Η γλουτένη είναι μία ισχυρή κόλλα, η οποία παλιότερα χρησιμοποιούνταν και ως φυσική κόλλα στην καθημερινή ζωή. Όμως, η γλουτένη, ως πρωτεΐνη στήριξης (συγκόλλησης-σταθεροποίησης) των πρωτεϊνών του εγκεφάλου για τη δημιουργία της μνήμης, είναι καλή, διότι δημιουργεί ισχυρή μνήμη. Ισχυρή, αλλά περιορισμένη μνήμη, διότι συγκολλά περισσότερες πρωτεΐνες από τις απαιτούμενες, και περιορίζει το απόθεμά τους. Το αποτέλεσμα είναι να περιορίζει τη μνήμη. Επιπλέον, η γλουτένη επικάθεται στα τοιχώματα όλων των αγγείων που διέρχεται με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.
Αντίθετα, η ζέα δεν έχει πολλή γλουτένη. Αυτό το χαρακτηριστικό της την κάνει πολύτιμη εις τον ανθρώπινο οργανισμό. Διότι ενώ χρησιμεύει ως πρωτεΐνη στήριξης (συγκόλλησης-σταθεροποίησης) των πρωτεϊνών του εγκεφάλου για τη δημιουργία τής μνήμης, δεν μπλοκάρει τον εγκέφαλο, δε δημιουργεί σταθερές και αναλλοίωτες ενώσεις στον εγκέφαλο, όπως η γλουτένη του σιταριού. Το αποτέλεσμα είναι ότι λειτουργεί καλύτερα η μνήμη και οι άλλες νοητικές λειτουργίες (σκέψη, φαντασία κ.τ.λ.).
Επίσης, δεν επικάθεται στα τοιχώματα των αγγείων που διέρχεται και, ως εκ τούτου, δεν έχει τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, που έχει η γλουτένη. Επιπλέον, η ζέα περιέχει αρκετή βιταμίνη Ο, πολλά ιχνοστοιχεία που χρειάζεται ο οργανισμός μας, και το αμινοξύ «λυσίνη» (πολυτιμότατο συστατικό για τον οργανισμό μας, που αγοράζουμε πανάκριβα ως συμπλήρωμα διατροφής).
Εκτός από τη χρησιμότητα στη λειτουργία του εγκεφάλου (μνήμης, φαντασίας κτλ.), η ζέα επιπλέον:
α) Βοηθάει στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τον οργανισμό.
β) Καταστέλλει τις φλεγμονές που χρονίζουν στον οργανισμό και καταστρέφουν τα υγιή κύτταρα.
γ) Εμποδίζει την ανάπτυξη και μετάσταση του καρκίνου.
δ) Περιέχει το αμινοξύ «λυσίνη», που ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και είναι το βασικό στοιχείο στη βιοχημική λειτουργία του εγκεφάλου.
Η ζέα εκαλλιεργείτο στην Ελλάδα μέχρι πρόσφατα (1928). Το έτος αυτό με νόμο καταργήθηκε η καλλιέργεια της ζέας και σε λίγα χρόνια έπαψε να καλλιεργείται. Για ποιους λόγους; Προσωπικά, δε γνωρίζω. Χρειάζεται έρευνα.
Πάντως, σήμερα κυκλοφορούν διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για την απαγόρευση της ζέας.
Σήμερα, η ζέα καλλιεργείται σε πολλές χώρες της Ευρώπης και σε μεγάλη έκταση στον Καναδά. Σε κάθε χώρα έχει και διαφορετικό όνομα. Για παράδειγμα, οι Ιταλοί την ονομάζουν Faro, οι Γερμανοί Dingel κ.τ.λ. Στην Ελλάδα σήμερα εισάγουμε αλεύρι ζέας από τη Γερμανία (Dingel), γιατί δεν περιέχει γλουτένη, αλλά είναι πολύ ακριβότερο από το αλεύρι του σιταριού.
Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες ανακαλύπτουν τη ζέα. Απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας γίνεται λόγος για τη ζέα. Η ζέα βρίσκεται στην «Ημερήσια Διάταξη» των Ελλήνων. Ήδη οι φούρνοι, ο ένας μετά τον άλλον, προσφέρουν ψωμί από ζέα. Ήδη έχει αρχίσει και η καλλιέργεια της ζέας, κι όπως όλα δείχνουν θα έχει λαμπρό μέλλον.
Πάντως, από προσωπική εμπειρία, το ψωμί, τα αρτοσκευάσματα και τα μακαρόνια από αλεύρι ζέας είναι πολύ πιο εύγευστα και νοστιμότερα από τα αντίστοιχα που γίνονται με αλεύρι σιταριού. Βέβαια, είναι λίγο ακριβότερα, αλλά αξίζει. Μόνο ψωμί ζέας με λάδι είναι φανταστικό. Αξίζει να τα δοκιμάσετε και θα με θυμηθείτε!
Του Παύλου Μάραντου
