Οι πανελλαδικές εξετάσεις πλησιάζουν, η αγωνία και το άγχος των μαθητών όσο και των γονέων κορυφώνεται. Το άγχος των εισαγωγικών εξετάσεων, όταν βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα, είναι λειτουργικό και δημιουργικό. Όταν, όμως, παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, γίνεται μη παραγωγικό, επιβαρύνει την ψυχική υγεία του μαθητή και είναι κακός οδηγός της επιτυχίας στις εξετάσεις. Το υπερβολικό άγχος συνήθως κατακλύζει είτε άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και αδυνατούν να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες πίεσης είτε άτομα τα οποία δεν επιθυμούν να απογοητεύσουν το οικογενειακό και κοινωνικό τους περίγυρο.
Το άγχος μεγιστοποιείται, όταν ο υποψήφιος και ιδιαίτερα η οικογένειά του ταυτίζουν την επιτυχία σε κάποια ανώτατη σχολή ως προσωπική και αργότερα επαγγελματική καταξίωση και ευτυχία, ενώ την αποτυχία ως «καταστροφή» για το μέλλον του εφήβου. Συνεπώς, η αποτυχία αποτελεί μέγιστο πλήγμα στην αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα του εφήβου. Ο ρόλος των γονέων είναι καθοριστικός για τη διόγκωση του άγχους του υποψηφίου. Οι γονείς συχνά, δίχως να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις προτιμήσεις και τις δυνατότητες του παιδιού τους, έχουν υπερβολικές προσδοκίες από εκείνο, με αποτέλεσμα να το επιβαρύνουν συναισθηματικά και να το παρεμποδίζουν να αποδώσει το μέγιστο δυνατό.
Πώς εκδηλώνεται το άγχος
-Σε συναισθηματικό επίπεδο: ο μαθητής μπορεί να γίνει ευερέθιστος με το περιβάλλον του, να κάνει αρνητικές σκέψεις για το αποτέλεσμα των τελικών εξετάσεων («δεν ξέρω τίποτα», «δε θα περάσω πουθενά», «δε θυμάμαι τίποτα») είτε να παραιτηθεί από το διάβασμα και γενικότερα από τους στόχους του (άρνηση- παραίτηση).
-Σε γνωστικό επίπεδο: το άγχος, όταν γίνεται υπερβολικό, μπορεί να επηρεάσει τις γνωστικές λειτουργίες του υποψηφίου, όπως τη μνήμη, την προσοχή, τη σκέψη του, με αποτέλεσμα να μειώνεται η αποδοτικότητά του, όπως και οι ικανότητες οργάνωσης και προγραμματισμού της μελέτης του.
-Σε οργανικό επίπεδο το άγχος μπορεί να δημιουργήσει διαφόρων ειδών συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, ταχυπαλμίες, δύσπνοια, τρέμουλο στα χέρια, ναυτία, εξάψεις, αϋπνία ή διαταραχές ύπνου, διαταραχές διατροφής κ.ά.
Συμβουλές προς τους μαθητές
Είναι αναμφισβήτητο ότι η περίοδος των εξετάσεων αποτελεί για την πλειονότητα των μαθητών μια στρεσογόνο περίοδο. Κάθε υποψήφιος επιθυμεί και προσδοκεί ένα αποτέλεσμα ανάλογο των προσπαθειών του και των ατελείωτων ωρών που έχει περάσει στα έδρανα του σχολείου, καθώς και του χρόνου που ξόδεψε πάνω από βιβλία και σημειώσεις. Φτάνοντας, όμως, στην τελική οδό των εξετάσεων είναι εξίσου σημαντικό να προετοιμάσει ο μαθητής τον εαυτό του ψυχολογικά και να ελέγξει κάθε περιττή σκέψη και δυσλειτουργικό συναίσθημα. «Δεν μπορείτε να προβλέψετε το αποτέλεσμα. Φυσικά, μπορεί να μη γράψετε καλά, αλλά μπορεί επίσης και να τα πάτε περίφημα. Αντί να σκέφτεστε, λοιπόν, απαισιόδοξα, προκαλέστε τον εαυτό σας να κάνει θετικές σκέψεις, να πιστέψετε ότι μια θετική έκβαση είναι έστω πιθανή».
Μερικά παραδείγματα:
Αρνητικές αυτοαναφορές
Δεν προχωράω με το διάβασμα
Αποκλείεται να τα καταφέρω
Αν με πιάσει άγχος θα αποτύχω
Εάν αποτύχω θα απογοητεύσω τους γονείς, τους καθηγητές μου…
Θετικές αυτοαναφορές
Θα κάνω πολλές φορές επανάληψη ώστε να
προχωρήσω την ύλη και έτσι να προχωρήσω
με το διάβασμα
Θέλω να τα καταφέρω και θα κάνω ό,τι μπορώ
για να επιτύχω τους στόχους που έχω θέσει
Δε θα τρομοκρατηθώ. Παρόλο το άγχος μου
θα μπορώ να ανταποκριθώ στις εξετάσεις
Εάν αποτύχω οι άλλοι θα μου συμπαρασταθούν
Λανθασμένες σκέψεις
Τα ξέρω όλα
Θα επιτύχω σίγουρα
Δε θα αγχωθώ
Η ύλη είναι πανεύκολη και εύκολη
Σωστές -ρεαλιστικές σκέψεις
Είμαι καλά προετοιμασμένος και μπορώ να στηριχθώ στις γνώσεις μου
Θα κάνω ό,τι είναι δυνατόν για να πετύχω στις εξετάσεις
Ακόμα κι αν αγχωθώ, θα το αντιμετωπίσω
Έχω σκεφτεί κάθε πιθανή παγίδα στην προσπελάσιμη αξιολόγηση των γνώσεών μου
Συμπεριφορά αποφυγής
Συχνά για να αποφύγει κανείς τη μελέτη ανατρέχει σε ευχάριστες εναλλακτικές λύσεις αρκετά δελεαστικές. «Πρώτα θα μπω λίγο στο facebook και μετά θα αρχίσω το διάβασμα», «θα βγω μια βόλτα πρώτα να ξεσκάσω και μετά θα διαβάσω». Με τον τρόπο, όμως, αυτό ο μαθητής οδηγείται σε αναβολές της μελέτης του, συνέπεια των οποίων είναι τα αισθήματα ενοχής, οι τύψεις, η παραίτηση ή η αυτοεπιθετικότητα. Οι μαθητές που εμφανίζουν τέτοιου είδους αποφευκτική συμπεριφορά πρέπει να αναλογιστούν το λόγο για τον οποίο αποφεύγουν τη μελέτη τους και να συλλογιστούν ότι η προσπάθειά τους είναι αποκλειστικά δική τους και θα γίνει για την εκπλήρωση των προσωπικών τους στόχων. Όποιος αφεθεί να υιοθετήσει συμπεριφορά αποφυγής, θα πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του και τις συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς, για να μη γεννήσει τύψεις.
Οι εξετάσεις δεν αξιολογούν την αξία του ατόμου
Εάν υπάρχει η πεποίθηση ότι η αξία κάποιου εξαρτάται από την επίδοσή του,
τότε κάθε πιθανή αποτυχία μοιάζει ιδιαίτερα απειλητική. Ως εκ τούτου, μπορεί να μην τολμά κανείς κάτι καινούργιο, να διακατέχεται από φόβο για τις εξετάσεις και να αναβάλει τις εξετάσεις, με αποτέλεσμα να οδηγείται στην παράταση της αγωνίας του. Είναι σημαντικό οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν ότι οι εξετάσεις δεν αξιολογούν την αξία του ατόμου, αξιολογούν απλώς την επίδοσή του.
Εκπαίδευση στην ψυχολογική αντιμετώπιση
Οι πιο απλές- βασικές αρχές για την ψυχολογική αντιμετώπιση του άγχους των εξετάσεων είναι:
-Όσο πιο συχνά φαντάζομαι τις εξετάσεις, τόσο πιο οικείες μου γίνονται.
-Ό,τι καταφέρνω στη φαντασία μου, μπορώ να το αντιμετωπίσω ευκολότερα στην πραγματικότητα.
Νοερή άσκηση εξέτασης
Επιχειρώ μία νοητική αναπαράσταση των πραγματικών συνθηκών εξέτασης σε ένα ήσυχο μέρος που μπορώ να συγκεντρωθώ. Αρχίζω να φαντάζομαι πώς θα ήταν στις εξετάσεις: τον εξεταστικό χώρο, τους επιτηρητές, τον καθηγητή, τους συμμαθητές μου, πώς θα κάθομαι, τι ερώτηση θα μου κάνουν, τι θα σκεφτώ, τι θα απαντήσω. Με την αυτή άσκηση, μπορώ να κάνω πιο οικείες σε εμένα τις συνθήκες εξέτασης.
Μελέτη «λίγο» πριν από τις εξετάσεις
Μην προσπαθείτε να θυμηθείτε τίποτα πριν από τις εξετάσεις. Φυσικά και δεν μπορείτε, γιατί προσπαθείτε να ανακαλέσετε απότομα ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών, αξιολογώντας παράλληλα τον εαυτό σας για την ικανότητά του να το κάνει, και με βάση αυτή την αξιολόγηση, τείνετε να προβλέπετε και το αποτέλεσμα. Είναι απλώς παράλογο!
Αν έχετε αφομοιώσει την ύλη με την επιτυχία στο χρόνο που πέρασε, απλώς καθίστε και χαλαρώστε μια μέρα πριν από τις εξετάσεις. Αν έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα το διάστημα που πέρασε, δεν έχετε λόγο να προετοιμάζεστε μια μέρα πριν. Αν δεν έχετε προετοιμαστεί, δεν μπορείτε να μάθετε σε μια μέρα ό,τι δε μάθατε σε πέντε, έξι ή δώδεκα μήνες, επομένως χαλαρώστε και κάντε ό,τι καλύτερο μπορείτε. Σε αυτή την περίπτωση, εξάλλου, είναι παράλογο να έχετε ιδιαιτέρα υψηλές προσδοκίες, αλλά να αξιολογήσετε το αποτέλεσμα με βάση το επίπεδο της προετοιμασίας σας.
Στρατηγικές αντιμετώπισης έντονου άγχους – φόβου
Σε περιπτώσεις έντονου άγχους είναι σημαντικό να έχει κανείς στη διάθεσή του κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης:
-«Εάν αρχίζω να τρέμω, να ιδρώνουν τα χέρια μου, να χτυπάει η καρδιά μου δυνατά, θα πάρω βαθιές ανάσες και δε θα χάσω την ψυχραιμία μου».
-«Εάν δεν μπορέσω να απαντήσω σε μια ερώτηση, θα προσπαθήσω να συγκεντρωθώ περισσότερο στην επόμενη χωρίς να σκέφτομαι την αποτυχία».
-«Θα μείνω ως το τέλος της εξέτασης συγκεντρωμένος και δε θα τα εγκαταλείψω, θα προσπαθήσω μέχρι το τέλος».
Κι εσείς γονείς μην ξεχνάτε ότι:
Ο κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να μαθαίνουν να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικο-πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Επομένως, ο στόχος των γονιών και των εκπαιδευτικών -όλων των βαθμίδων- είναι να βοηθήσουν τους μαθητές να αγαπήσουν τη μάθηση. Επειδή η επιβίωση των παιδιών στο μέλλον θα εξαρτάται από την ικανότητά τους να μαθαίνουν, φροντίστε να δημιουργήσετε τις κατάλληλες συνθήκες -και στη δύσκολη στιγμή των εξετάσεων- που θα επιτρέψουν στο παιδί σας να συνεχίσει και μετά απ’ αυτές να θέλει να μαθαίνει. Μην τα αγχώνετε περισσότερο, έχουν τόσες ακόμα δύσκολες καταστάσεις να συναντήσουν στη ζωή τους, οπότε θα πρέπει από τώρα να μάθουν να ανταποκρίνονται σε αυτές με ψυχραιμία.
Καλή επιτυχία!
Της Σωτηρίας Τακτικού
MSc Παιδοψυχολόγου- Κλινικής Ψυχολόγου
