Ενδογαμίες, αιμομιξίες, ναρκωτικά, εγκληματικότητα, ψυχικές διαταραχές διαπιστώνει μελέτη για τους τσιγγάνους
Σε πλήρη καταγραφή του μόνιμου πληθυσμού των τσιγγάνων, των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, αλλά και όσων δημιουργούν στις οργανωμένες κοινωνίες, μαζί με όλες τις πτυχές του συγκεκριμένου ζητήματος, προβαίνει για πρώτη φορά αναλυτικά, ανά περιοχή, μελέτη που συντάχθηκε από την Περιφέρεια Πελοποννήσου.
Σκοπός είναι η δημιουργία πενταετούς Περιφερειακού Επιχειρησιακού Σχεδίου, το οποίο θα τεθεί σήμερα προς συζήτηση στο Περιφερειακό Συμβούλιο Πελοποννήσου, που συνεδριάζει στην Τρίπολη. Στόχος είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και πιο στοχευόμενη παρέμβαση, είτε ανά οικισμό είτε ανά Δήμο -και Δημοτική Ενότητα- στα όρια του οποίου διαβιούν τσιγγάνοι.
Ωστόσο, η μελέτη περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία τόσο για τους ίδιους όσο και για τον τρόπο που ζουν, με συμπεράσματα από στοιχεία της Αστυνομίας, όπως, για παράδειγμα, ότι ευθύνονται για το 80% των κλοπών, ενώ σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώθηκαν έντονα προβλήματα κακοποίησης και ξυλοδαρμού γυναικών και παιδιών στους καταυλισμούς.
Παράλληλα, διαπιστώνονται αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας και έντονη παραβατική συμπεριφορά.
Η συλλογή των στοιχείων έγινε μέσω επισκέψεων στους χώρους διαμονής των τσιγγάνων από εκπαιδευμένους ερευνητές. Επίσης, συμμετείχαν τα κατά τόπους Τμήματα Κοινωνικής Αλληλεγγύης των 5 Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς και οι κατά τόπους υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας των ΟΤΑ με συμβουλευτικό ρόλο.
Στη συνέχεια τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατέληξαν στο Τμήμα Κοινωνικών Υπηρεσιών της Περιφέρειας Πελοποννήσου.
1.500 μόνιμοι
τσιγγάνοι στη Μεσσηνία
Σύμφωνα με τη μελέτη, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ο πληθυσμός των τσιγγάνων φαίνεται να ξεπερνά τα 4.500 άτομα, πάντα για μόνιμα εγκατεστημένους στις 5 Περιφερειακές Ενότητες και στο πλαίσιο της περιόδου καταγραφής, που αναφέρεται στο α’ εξάμηνο του 2014.
Στην Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, με καταγραφή στους Δήμους Καλαμάτας, Μεσσήνης, Οιχαλίας και Τριφυλίας, ξεπερνούν τα 1.500 άτομα, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση σε περιοχές των οικισμών Αγίας Τριάδας, Βρυώνη και Αβέρωφ.
Η μελέτη επισημαίνει ότι οι τσιγγάνοι της Περιφέρειας Πελοποννήσου αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα στέγασης, καθώς ο μεγαλύτερος όγκος τους κατοικεί σε καταυλισμούς, που εντοπίζονται κυρίως σε καταπατημένες περιοχές.
Παρά τις όποιες προσπάθειες για ανεύρεση χώρου μετεγκατάστασης και ανάλογες δράσεις, η παρέμβαση όπου επιχειρήθηκε δεν τελεσφόρησε, κυρίως εξαιτίας έντονης αντίδρασης των κατοίκων των γειτονικών προτεινόμενων περιοχών, συνταγματικών επιταγών (χαρακτήρας δασικών εκτάσεων) και θεσμικών νομοθετικών προβλημάτων.
Οι μόνες ενέργειες οργανωμένης μετεγκατάστασης που έγιναν την προηγούμενη δεκαετία σε όλη την Περιφέρεια αφορούν στην «Μπιρμπίτα» του Δήμου Καλαμάτας, οι οποίες δε στέφθηκαν από επιτυχία, κατά βάση λόγω αδυναμίας ουσιαστικής αποδοχής του σχεδίου από τους ίδιους τους τσιγγάνους.
Το ίδιο, όπως αναφέρει η μελέτη, και η μετεγκατάσταση στο Μελιγαλά του Δ. Οιχαλίας. Δεν είχε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα λόγω ελλιπούς σχεδιασμού της δράσης.
Αύξηση κλοπών και ναρκωτικών
Στους προβληματισμούς γιατί οι δράσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα δεν έχουν φέρει αποτελέσματα, οι συντάκτες της μελέτης αναφέρουν:
-ελλείψεις στοιχειωδών έργων υποδομής (ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροδότησης) καθιστούν τους τόπους διαμονής (το πλείστον καταυλισμούς) χώρους ακατάλληλους για τη διαβίωση των ανθρώπων και εστίες πιθανής μόλυνσης για τις γύρω περιοχές και επικίνδυνους για τη δημόσια ασφάλεια
-περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργούνται από το κάψιμο των καλωδίων στον καταυλισμό και την ανεξέλεγκτη απόθεση σκουπιδιών
-αυξανόμενα κρούσματα εγκληματικότητας και παραβατικότητας, εστιασμένα στις κλοπές, σωματικές βλάβες, μεμονωμένα περιστατικά πορνείας και επαιτείας ανηλίκων εξαιτίας της ανέχειας.
Χαρακτηριστικά στη μελέτη αναφέρεται ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Αστυνομίας, μεγάλο ποσοστό εγκληματικότητας (80% των κλοπών) αποδίδεται σε τσιγγάνους, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αύξηση διακίνησης και χρήσης ναρκωτικών.
Η εγκληματικότητα εμφανίζεται αναλογικά σε όλους τους καταυλισμούς και η διαβίωση με κατοίκους που δεν είναι τσιγγάνοι παρουσιάζει συχνά προβλήματα.
Κύρια αιτία της εγκληματικότητας, σύμφωνα με τη μελέτη, είναι η ανεργία, δεδομένου ότι τα παραδοσιακά επαγγέλματα των τσιγγάνων φθίνουν, ενώ η φθηνή προσφορά εργασίας από τους αλλοδαπούς έχει μειώσει το ποσοστό των τσιγγάνων που απασχολούνται σε αγροτικές εργασίες.
Πολλοί τσιγγάνοι ασχολούνται με εμπόριο μετάλλων. Δεν υπάρχει οργανωμένη επαιτεία και πορνεία. Συχνά είναι τα φαινόμενα κλοπής ρεύματος από το δίκτυο της ΔΕΗ. Το ρεύμα, εκτός των άλλων, το χρησιμοποιούν ως προστασία από τα ποντίκια.
Ενδογαμία, αιμομιξία
και αδήλωτοι γάμοι
Σύμφωνα πάλι με τους εκπροσώπους της Αστυνομίας, το 10% περίπου του πληθυσμού δε διαθέτει ταυτότητα, δεν έχει εκπληρώσει στρατιωτικές υποχρεώσεις και δε δηλώνει αλλαγές της αστικής του κατάστασης. Ειδικά, αποφεύγουν να δηλώσουν τους γάμους, με σκοπό να εισπράττουν τα προνοιακά επιδόματα για τις ανύπαντρες μητέρες. Πολλές μεγάλες οικογένειες τσιγγάνων επιλέγουν την ενδογαμία – αιμομιξία, εξαιτίας της εχθρότητας με άλλες ομάδες.
Το 90% των τσιγγάνων είναι αναλφάβητοι, ωστόσο, όταν υπογράφουν κατά τις συναλλαγές τους με την Αστυνομία, θεωρούνται εγγράμματοι. Τα περισσότερα παιδιά δε φοιτούν στο σχολείο.
Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου καταμετρήθηκαν συνολικά 60 οργανωμένοι και μη οικισμοί/καταυλισμοί και συνοικισμοί τσιγγάνων. Οι οικισμοί στην πλειοψηφία τους έχουν χαρακτήρα μόνιμης εγκατάστασης, παρά τα προβλήματα ιδιοκτησίας και αυθαίρετης δόμησης, και υφίστανται συνήθως άνω των 30 ετών.
Με κριτήριο την κινητικότητά τους στο χώρο, οι τσιγγάνοι της περιοχής διακρίνονται σε εδραιοποιημένους και περιοδικά μετακινούμενους. Οι μετακινήσεις συνήθως αφορούν την εποχική απασχόληση σε αγροτικές εργασίες σε άλλες περιοχές της χώρας και συχνά τη μετανάστευση στα μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως στην Αθήνα, πάντα όμως με έντονη την αναφορά στον τόπο καταγωγής και τη συχνή επιστροφή σε αυτόν με κάθε ευκαιρία.
Οι χειρότεροι
και οι καλύτεροι
Πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης, στα αστικά κέντρα, όπως η Τρίπολη και η Σπάρτη, αλλά και η Τίρυνθα, φαίνεται η κατάσταση των τσιγγάνων να είναι καλύτερη τόσο από άποψη υποδομών όσο και στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της απασχόλησης. Αντιθέτως, ως πολύ άσχημη χαρακτηρίζεται η εικόνα των οικισμών του Νομού Αργολίδας
Σαφώς πιο βελτιωμένη, για τους μελετητές, παρουσιάζεται η εικόνα των τσιγγάνων που διαβιούν στη Μεσσήνη, όπου η κοινωνική ενσωμάτωση έχει επιτευχθεί με μεγαλύτερη ένταση και το βιοτικό τους επίπεδο είναι καλύτερο.
Στην περιοχή της Καλαμάτας ο οικισμός των Ρομά στα Αγία Τριάδα και στη θέση Βρυώνη παρουσιάζει προβλήματα τόσο υποδομών όσο και κοινωνικού αποκλεισμού.
Κατά μέσο όρο οι τσιγγάνοι που μένουν μόνιμα σε καταυλισμούς στη Μεσσηνία δηλώνουν 2.500 ευρώ ετήσιο εισόδημα, κυρίως από προνοιακά επιδόματα. Η συντριπτική πλειοψηφία υποβάλλει κανονικά φορολογική δήλωση.
Άλλο αξιοπρόσεκτο στοιχείο είναι ότι, όπως καταγράφεται, όλοι τους ασκούν ανελλιπώς τα εκλογικά τους δικαιώματα, συμμετέχοντας σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες στη χώρα.
Επίσης, ο αναλφαβητισμός χαρακτηρίζει το σύνολο του πληθυσμού.
Άλλο χαρακτηριστικό που καταγράφει η μελέτη είναι ότι πολλοί τσιγγάνοι παρουσιάζουν συμπτώματα ψυχονευρωτικών διαταραχών στην υγεία τους, κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή, νευρολογικά νοσήματα, καθώς και ροπή προς εξαρτήσεις από ναρκωτικές ουσίες και αλκοόλ.
Ωστόσο, ιδιαίτερης προσοχής τυγχάνει η αναφορά ότι το φαινόμενο του μεγάλου ποσοστού μη καλής ψυχικής υγείας, πέραν της αιτιολόγησής του λόγω του γενικότερου κοινωνικοοικονομικού χαρακτήρα του πληθυσμού των τσιγγάνων, πολλές φορές οφείλεται στο γεγονός ότι οι διάφορες ψυχικές ασθένειες γίνονται για αυτούς μέσο διεκδίκησης επιδομάτων (συνήθως προνοιακά και αναπηρίας).
Η έντονη ενδοοικογενειακή βία αποτελεί χαρακτηριστικό όλων των καταυλισμών.
Διαπιστώσεις
Στις ειδικές διαπιστώσεις που καταλήγει η μελέτη για τους τσιγγάνους της Περιφέρειας Πελοποννήσου αναφέρονται οι εξής:
-Ο πληθυσμός της Περιφέρειας, σε υψηλό ποσοστό, ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας
-Τα ποσοστά ανεργίας στην κοινωνία των τσιγγάνων είναι πολύ υψηλά, ενώ σε κάποιους οικισμούς/συνοικισμούς η ανεργία είναι καθολική
-Οι κύριοι τομείς απασχόλησης είναι οι εποχικές αγροτικές εργασίες, η μουσική σε κέντρα διασκέδασης και υπαίθρια πανηγύρια, η ανακύκλωση υλικών και το πλανόδιο εμπόριο
-Η είσοδος εργατικού δυναμικού για αγροτικές εργασίες από γειτονικές χώρες, καθώς και η γενικότερη οικονομική κρίση, επηρέασαν αρνητικά την απασχόλησή τους και το εισοδηματικό τους επίπεδο. Λιγότερο φαίνεται να πλήττονται οι αυτοαπασχολούμενοι, οι οποίοι είναι πολύ περισσότερο ευέλικτοι
-Μία από τις βασικές πηγές εισοδήματος είναι οι προνοιακές παροχές, οι οποίες όμως μειώνονται δραματικά λόγω της οικονομικής κρίσης, γεγονός που απειλεί περαιτέρω το βιοτικό τους επίπεδο
-Υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη, κυρίως από την Πρόνοια
-Το υψηλό ποσοστό αστικοδημοτικής τακτοποίησης και η εγγραφή στα Φορολογικά Μητρώα αποτελούν ασπίδα απέναντι στον κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις, τουλάχιστον όσον αφορά στις σχέσεις των τσιγγάνων με τις υπηρεσίες της Δημόσιας Διοίκησης και την άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων
-Οι οικισμοί συνήθως βρίσκονται στις παρυφές των πόλεων, σε αμφισβητούμενες, ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς, εκτάσεις. Συχνά υπάρχει πρόβλημα με την ανεξέλεγκτη επέκτασή τους και την καταπάτηση ξένης ιδιοκτησίας. Ωστόσο, ο πληθυσμός των οικισμών είναι μόνιμα εγκατεστημένος εκεί με δική του επιλογή, για πολλά χρόνια. Ο μετακινούμενος πληθυσμός είναι πολύ μικρός σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας
-Οι οικισμοί ή/και καταυλισμοί είναι διάσπαρτοι σε μεγάλες αποστάσεις από την έδρα του Δήμου αναφοράς, με περιστασιακή ή και ανύπαρκτη εξυπηρέτησή τους από αστικές συγκοινωνίες
-Οι οικισμοί που βρίσκονται εντός ή στις παρυφές των πόλεων διακρίνονται από έλλειψη βασικών υποδομών. Θετικό στοιχείο αποτελεί η κάλυψη των περισσότερων οικισμών των αστικών περιοχών από δίκτυα υδροδότησης και ηλεκτροδότησης, με τα οποία εξυπηρετούνται οι οικίες των κατοίκων
-Οι συνθήκες στέγασης σε αρκετούς οικισμούς είναι κακές, υπάρχει στενότητα χώρου και σε κατοικίες λίγων τετραγωνικών φιλοξενούνται δύο ή και τρεις οικογένειες
-Ο αναλφαβητισμός των ενηλίκων βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα, αποτελώντας εμπόδιο στην ομαλή ένταξη των τσιγγάνων στις τοπικές κοινωνίες, μειώνοντας παράλληλα τις δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης και κινητικότητας. Αντίθετα, τα ποσοστά μαθητικής διαρροής διαφοροποιούνται ανάλογα με την περιοχή αναφοράς, ωστόσο εμφανίζει τάσεις μείωσης με τη βοήθεια σχετικών υποστηρικτικών προγραμμάτων
-Σε αρκετούς οικισμούς παρατηρείται έλλειψη σχολικών αιθουσών, ενώ σε μερικούς άλλους η πρόσβαση είναι δύσκολη λόγω της μεγάλης απόστασης του οικισμού από το σχολείο
-Η γενικότερη κατάσταση της υγείας τους είναι κακή, για λόγους που οφείλονται στην έλλειψη πρόληψης, τις κακές συνθήκες διαβίωσης, την ανέχεια και την έλλειψη πληροφόρησης
-Υψηλό ποσοστό του πληθυσμού παρουσιάζει προβλήματα Ψυχικής Υγείας και εξαρτήσεων από ουσίες. Γενικά υπάρχει πρόσβαση στα νοσοκομεία και τα κέντρα υγείας της περιοχής, δυσκολία αντιμετωπίζουν μόνο κάποιοι απομακρυσμένοι οικισμοί
-Οι εμβολιασμοί έχουν μια περιοδικότητα, κυρίως με ευθύνη των τμημάτων κοινωνικής προστασίας των Δήμων αναφοράς
-Η παιδική εκμετάλλευση, καθώς και η ενδοοικογενειακή βία – όπου αναφέρεται- υφίστανται σε σημαντικό βαθμό, αλλά συναρτώνται κυρίως με την οικονομική κατάσταση των οικογενειών
-Σε αστικές περιοχές λαμβάνει χώρα το φαινόμενο της σεξουαλικής κακοποίησης και της γυναικείας εκμετάλλευσης
-Σε αστικές περιοχές, κατά βάση, λαμβάνει χώρα το φαινόμενο της αύξησης παραβατικότητας με δράση σε τομείς εμπορίας ναρκωτικών, παραεμπορίου, κλοπών και επαιτείας
-Αυξημένα κρούσματα σωματικών βλαβών και εκδηλώσεων βίας απέναντι στο λοιπό πληθυσμό και κυρίως σε ηλικιωμένους.
Στόχοι
Με το σχέδιο επιχειρησιακού προγράμματος που θα παρουσιασθεί σήμερα στη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, θα επιδιωχθεί η άμεση ικανοποίηση των εξής στόχων:
-Να διαμορφωθούν συνθήκες μόνιμης στέγασης των τσιγγάνων, με ταυτόχρονη μεταβολή του νομικού καθεστώτος ιδιοκτησίας και με προώθηση των ρυμοτομικών σχεδίων
-Να ρυθμιστούν τα προβλήματα σύνδεσης οργανισμών κοινής ωφέλειας, δηλαδή με τα δίκτυα νερού, ηλεκτρισμού και αποχέτευσης
-Να δημιουργηθούν σε οικισμούς ή/και καταυλισμούς υποδομές για μετακινούμενες ομάδες πληθυσμού
-Να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των ανήλικων τσιγγάνων στην εκπαίδευση και να προωθηθεί η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού των ενηλίκων τσιγγάνων
-Να παρέχονται αδιαλείπτως υπηρεσίες υγείας και ανάλογη ενημέρωση για την πρόληψη νοσημάτων και κινδύνων για τη δημόσια υγεία
-Να επιδιωχθεί η αποτροπή παράνομων και επιβλαβών για όλους δραστηριοτήτων βιοπορισμού, μέσω της προσφοράς εναλλακτικών πόρων διαβίωσης
-Να επιδιωχθεί η «κοινωνική τους ενσωμάτωση» μέσω της αγοράς εργασίας στο πλαίσιο της «ανοικτής πρόσβασης» σε εργασίες μέσω ΚΟΙΝΣΕΠ, προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας των Δήμων αναφοράς
-Να προταχθεί η δημόσια διαβούλευση για τη μετακίνηση των τσιγγάνων, όπου απαιτείται, και η μετεγκατάσταση των καταυλισμών σε οικισμούς και περιοχές μετεγκατάστασης με κατάλληλες υποδομές, οι οποίες εξασφαλίζουν συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης.
Της Βίκυς Βετουλάκη
—–
Στο αυριανό φύλλο αναλυτικά η πρόταση της Περιφέρειας για ζητήματα στέγασης, υγείας, κοινωνικής φροντίδας, εκπαίδευσης και απασχόλησης των τσιγγάνων της Πελοποννήσου
