Διασχίζοντας κανείς την οδό Αριστομένους τον τελευταίο μήνα, θα συναντήσει ανθρώπους κάθε ηλικίας να σηκώνουν ψηλά το βλέμμα και να παρατηρούν μια νέα τοιχογραφία! Το πιο εντυπωσιακό, βέβαια, είναι τα επιφωνήματα ή οι δηλώσεις θαυμασμού που βγαίνουν αβίαστα από τον απλό καθημερινό κόσμο, κι αυτό ίσως να αποτελεί την καλύτερη επιβράβευση για τον καλλιτέχνη και τους αρμοδίους για την υλοποίηση της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας. Πρόκειται για τοιχογραφία μεγάλων διαστάσεων, η οποία θέτει στο επίκεντρο πολλούς από τους συμβολισμούς της πόλης της Καλαμάτας, ενώ φιλοτεχνείται στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Καλαμάτα 2030» με την υποστήριξη του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου.
Η επιλογή του καλλιτέχνη Κλεομένη Κωστόπουλου –γνωστού και ως “KLE”- να φέρει εις πέρας το συγκεκριμένο έργο δεν ήταν τυχαία. Πρόκειται για τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Διεθνούς Street Art Φεστιβάλ “ArtWalk”, το οποίο έχει φιλοτεχνήσει 80 τοιχογραφίες ποικίλων θεματικών στην Πάτρα, και εξίσου μεγάλο αριθμό τοιχογραφιών σε όλη τη χώρα.
Έχει ολοκληρώσει με αριστεία τις σπουδές του στη Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, ενώ έχει τελειώσει τα μεταπτυχιακά προγράμματα στην Κρατική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στουτγάρδης και το Βερολίνο. Μέρος της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας αποτελεί και η συμβολή του στην καλλιτεχνική προετοιμασία της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004».
Λίγο πριν από την ολοκλήρωση της τοιχογραφίας, που κοσμεί το κτήριο «Παπαδημητρίου» στην αρχή του πεζόδρομου της Αριστομένους, ο κ. Κωστόπουλος μοιράζεται στο «Θ» την οπτική του για το συγκεκριμένο έργο και την προοπτική της street art στην Ελλάδα, ενώ καλεί τον κόσμο της Καλαμάτας να βρεθεί στην ξενάγηση-παρουσίαση της τοιχογραφίας στις 5 μ.μ. αύριο το απόγευμα, όπου θα εξηγήσει λεπτομερώς το μεγάλο καμβά, με τη Μαρία Κάλλας να φιγουράρει στο κέντρο, αλλά και τα αγροδιατροφικά προϊόντα που αναπαρίστανται να κερδίζουν εξίσου το βλέμμα.
Ο λόγος στον ίδιο:
-Πώς προέκυψε η πρόταση για την τοιχογραφία στην Καλαμάτα;
Με την Καλαμάτα έχω χρόνια σχέση, κυρίως λόγω φίλων και παλιών συνεργασιών. Η προσέγγιση έγινε από μια φίλη εκπαιδευτικό η οποία εργάζεται στην πόλη.
Γνωρίζω ότι εκ μέρους του Δήμου Καλαμάτας ξεκίνησαν να ενδιαφέρονται για μια μεγάλη τοιχογραφία, ενώ ίσως έπαιξε ρόλο και η εμπειρία μας στην Πάτρα, μέσω της Art in Progress και του Διεθνούς Φεστιβάλ Street Art. Μιλώντας με τους αρμοδίους του συγκεκριμένου έργου, υπήρξε αμέσως μια πνευματική ταύτιση κι έτσι ξεκίνησε η διαδικασία.
-Πού βασίστηκε το θέμα της τοιχογραφίας με βάση το οποίο επιλέξατε τη Μαρία Κάλλας;
Το θέμα μου δεν ήταν η Κάλλας. Ήταν η Καλαμάτα. Η πόλη. Κάνω πάντα έρευνα πριν ξεκινήσω ένα έργο, ειδικά στο δημόσιο χώρο. Έτσι προέκυψε η ιδέα της «Καλαμάτας 2030», και μέσα σε αυτήν, η Κάλλας -όχι με την έννοια της προσωπογραφίας της, αλλά ως σύμβολο. Δεν ήταν η γενέτειρά της, αλλά η ευρύτερη περιοχή αποτελεί τον τόπο καταγωγής της. Είχε και μια αστεία συγκυρία: όταν μου έστειλαν οι υπεύθυνοι φωτογραφίες του τοίχου, υπήρχε πάνω ένα πανό με τη Μαρία Κάλλας. Σαν να προανήγγειλε κάτι.
Η φιγούρα, όμως, δεν είναι «η Κάλλας», όπως μπορεί να έχει μεταφραστεί. Είναι μια ποιητική, συμβολική αναπαράσταση της Καλαμάτας μέσα από μια γυναικεία μορφή.
-Ποια ήταν η διαδικασία δημιουργίας μιας τόσο μεγάλης τοιχογραφίας, από την πρώτη προσέγγιση της αναπαράστασης μέχρι και τις τελευταίες πινελιές που κάνετε πλέον;
Η τέχνη στο δημόσιο χώρο είναι άλλο σύμπαν σε σχέση με το ατελιέ. Στον τοίχο βρίσκεσαι μέσα σε ένα τετραγωνικό μέτρο και πρέπει να «βλέπεις» ολόκληρη την κλίμακα.
Το zoom-out δε γίνεται με τρία βήματα πίσω. Γίνεται με κατέβασμα στην πλατεία!
Θυμίζει την αγιογραφία: μια κατάσταση απόλυτης συγκέντρωσης, σχεδόν διαλογιστικής. Είναι πολύ απαιτητικό -τεχνικά, σωματικά και πνευματικά.
-Ποιες είναι οι πρώτες αλληλεπιδράσεις που έχετε αντιληφθεί σχετικά με το έργο;
Δεν έχω πολύ άμεση επαφή με τον κόσμο, γιατί δουλεύω ψηλά και είμαι συγκεντρωμένος. Βλέπω, όμως, κόσμο να σταματά, να κοιτάει, να σχολιάζει. Κυρίως θετικά.
-Τι μήνυμα θέλετε να περάσετε μέσω του συγκεκριμένου έργου στην Καλαμάτα;
Η ζωγραφική μου είναι παραστατική, αλλά και βαθιά ποιητική, με συμβολισμούς και συνειρμούς. Δε θέλω να τη δει κάποιος μια φορά και αυτό να είναι όλο.
Θέλω κάθε φορά να ανακαλύπτει κάτι καινούργιο -νέες ιστορίες, νέα αφηγήματα, νέες αναγνώσεις. Η ελιά και η συκιά, που διακλαδώνονται σαν ένας λαβύρινθος, είναι βασικά στοιχεία του έργου. Όποιος σταθεί και το παρατηρήσει με ενσυναίσθηση, θα δει πολλά περισσότερα από ένα απλό θέμα.
Με αυτή την αφορμή, άλλωστε, τις επόμενες μέρες πρόκειται να κάνουμε μια ξενάγηση στο κόσμο της Καλαμάτας. Θα με ενδιέφερε πολύ, ειδικά αν έρθει το «δύσκολο» κοινό της πόλης. Έχει πολλά επίπεδα νοημάτων το έργο και δεν ξέρω αν έχουν γίνει αντιληπτά όλα ακόμη…
Για μένα η Καλαμάτα έχει μια ισχυρή ιστορική και φιλοσοφική ταυτότητα
-Τα δέντρα και οι κορμοί έχουν έντονη παρουσία στο έργο. Τι συμβολίζουν για εσάς;
Οι κορμοί και οι ρίζες των δέντρων παραπέμπουν στη γέννα από τη γη, στη βαθιά ταυτότητα μιας κοινωνίας. Σκέφτομαι πάντα ότι οι ρίζες έχουν σχεδόν την ίδια έκταση με ό,τι βλέπουμε πάνω από το έδαφος. Για μένα η Καλαμάτα έχει μια ισχυρή ιστορική και φιλοσοφική ταυτότητα. Άρα οι κορμοί και τα κλαδιά δεν είναι απλώς «μια συκιά κι ένα ελαιόδεντρο», αλλά ένα σχόλιο πάνω στην καταγωγή, και στις ρίζες μας.
Η τέχνη στο δημόσιο χώρο έχει επιμορφωτική, κοινωνική και οικονομική αξία
-Πώς απαντάτε σε όσους ενδεχομένως έχουν βιαστεί να σχηματίσουν άποψη πριν ολοκληρωθεί το έργο;
Δε με ενδιαφέρει να πείσω κανέναν. Η τέχνη στο δημόσιο χώρο είναι η πιο δημοκρατική μορφή έκφρασης: δηλαδή, γίνεται ένα έργο που μπορεί να δει πάρα πολύ μεγάλο κομμάτι πληθυσμού χωρίς εισιτήριο. Για όποιον έχει απορίες, μπορούμε να κάνουμε έναν εποικοδομητικό διάλογο σχετικά με το έργο. Τα αρνητικά σχόλια στο διαδίκτυο δε με αγγίζουν ιδιαίτερα, γιατί δεν ξέρεις την αφετηρία του καθενός. Δε γίνεται να αρέσει το έργο σε όλους, θα ήταν παράξενο αν συνέβαινε.
-Πώς επηρέασε η παραμονή σας στη Γερμανία τη ματιά σας γύρω από τα εικαστικά;
Δεν ήταν τόσο τα καλλιτεχνικά κινήματα που με επηρέασαν στη Γερμανία, μιας και πολλούς καλλιτέχνες τους γνώριζα ήδη. Αυτό που με άλλαξε βαθιά ήταν η λειτουργία της κοινωνίας. Εκεί υπάρχει ένα πραγματικό κοινωνικό συμβόλαιο. Το κράτος λειτουργεί σε αρμονία με τον πολίτη: τα νοσοκομεία, τα σχολεία, τα αεροδρόμια, τα τρένα, όλα λειτουργούν χωρίς να σε αφήνουν εκτεθειμένο. Αυτό μου άνοιξε τα μάτια.
Επίσης, η Γερμανία είναι βαθιά φιλότεχνη. Εκεί κανείς δεν αμφισβητεί το επάγγελμα του ζωγράφου. Και φυσικά, η θέση της στο κέντρο της Ευρώπης μού επέτρεψε να ταξιδέψω πολύ σε όλη την Ευρώπη.
-Η δουλειά σας σήμερα έχει αλλάξει σε σχέση με τα πρώτα σας χρόνια;
Ο λόγος που ξεκίνησα να ασχολούμαι με την τέχνη και ο λόγος που ασχολούμαι τώρα είναι εντελώς διαφορετικοί. Τα βιώματα και η ωριμότητα παίζουν τεράστιο ρόλο. Τα τελευταία 10-15 χρόνια έχω νιώσει μια μεγάλη εσωτερική και πνευματική απελευθέρωση. Ζούμε στη δεύτερη μεταμοντέρνα εποχή, μια εποχή στην οποία δεν υπάρχουν αυστηρά καλλιτεχνικά «ηθικά συστήματα». Μπορώ να παράγω ό,τι θέλω χωρίς να οφείλω να ενταχθώ κάπου. Σίγουρα η Γερμανία συνέβαλε σε αυτή την ωριμότητα, έστω και έμμεσα.
-Πιστεύετε ότι η street art έχει προοπτικές στην Ελλάδα;
Τεράστιες! Αρκεί να γίνει στοχευμένα και όχι άναρχα. Κάθε πόλη χρειάζεται τη δική της πολιτιστική πολιτική: άλλη είναι η Σύρος, άλλη η Μύκονος, άλλη η Καλαμάτα. Στην Ευρώπη ο πολιτιστικός τουρισμός είναι πλέον ο νούμερο ένα τομέας ανάπτυξης. Η τέχνη στο δημόσιο χώρο έχει επιμορφωτική, κοινωνική και οικονομική αξία…
Σε κάθε περίπτωση, το σύγχρονο αστικό τοπίο της Ελλάδας, τόσο αρχιτεκτονικά όσο και πολεοδομικά, δείχνει ότι είμαστε ένα χάος. Όμως, αυτό είναι που δημιουργεί άπειρες ευκαιρίες. Κτήρια άσχημα, τυφλές όψεις, προβληματικά τετράγωνα: όλα μπορούν να μεταμορφωθούν και να αποκτήσουν αξία μέσω της τέχνης.
-Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο να δουλεύετε στο ατελιέ –όπως κάνατε για πολλά χρόνια – και στο να δουλεύετε στο δημόσιο χώρο;
Το «αλφαβητάρι» μου δεν αλλάζει. Αλλά στο δημόσιο χώρο οφείλω να λάβω υπόψη πολλούς παράγοντες: την κλίμακα, την αφήγηση, τη θέαση από διαφορετικές αποστάσεις, τη σχέση με τον αστικό ιστό. Το τεχνικό κομμάτι είναι πολύ πιο δύσκολο. Μπορεί το έργο από κοντά να φαίνεται περίεργο, αλλά από 500 μέτρα μακριά να αποκτά σωστές αναλογίες. Είναι σαν την Καπέλα Σιξτίνα: τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται από κοντά, όμως στην πραγματικότητα όλα είναι φτιαγμένα για θέαση από τη σωστή απόσταση.
-Τι απαντάτε σε όσους αντιδρούν απλώς από αίσθημα «ανοίκειου»;
Το ανοίκειο είναι πολύ φυσιολογικό. Χρειάζεται παρατήρηση, ενσυναίσθηση και χρόνος για να αναπτυχθεί μια σχέση με ένα έργο. Ζούμε, όμως, σε μια χώρα όπου όλοι έχουν άποψη για όλα -και στο διαδίκτυο αυτό γίνεται πιο έντονο. Άλλο το γούστο και άλλο η αισθητική: έχουν τεράστια απόκλιση μεταξύ τους. Χωρίς παιδεία, το γούστο μπορεί να γίνει λογοκρισία ή να φτάσει σε επίπεδα έπαρσης.
-Πώς βιώνετε το επάγγελμά σας στην Ελλάδα;
Οι εικαστικοί είμαστε από τους πιο ευάλωτους κλάδους. Επίσημα, με κρατική απόφαση, είμαστε ανασφάλιστοι -όπως και οι πόρνες, χωρίς κανένα δικαίωμα κάλυψης στο εξωτερικό. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζουμε. Η τέχνη στο δημόσιο χώρο ανοίγει συζήτηση, εκπαιδεύει, δίνει ζωή στις κοινότητες.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
Ποιος είναι ο “KLE”
Ο Κλεομένης Κωστόπουλος είναι εικαστικός καλλιτέχνης, επιμελητής εκθέσεων και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Street Art Φεστιβάλ Πάτρας │ ArtWalk. Είναι εκπρόσωπος του φορέα «Δίκτυο Πολιτισμού Αχαΐας» και ο ιδρυτής – εκπρόσωπος της “Art in Progress”, ενός πολιτιστικού οργανισμού που έχει συμβάλει δυναμικά στην προώθηση της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα.
Έχει ολοκληρώσει με αριστεία τις σπουδές του στη Ζωγραφική στην ΑΣΚΤ Αθηνών, και έχει ολοκληρώσει τα μεταπτυχιακά προγράμματα στην Κρατική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στουτγάρδης και το Βερολίνο. Έχει εμβαθύνει στη θεωρία και την πρακτική της τέχνης, συμμετέχοντας σε σεμινάρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Tubingen. Έχει λάβει πολλές διακρίσεις, βραβεία και υποτροφίες από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Διαθέτει σημαντική εμπειρία στη διοργάνωση και καλλιτεχνική επιμέλεια σύγχρονων εικαστικών εκθέσεων και φεστιβάλ. Από το 2012 έως σήμερα, είναι καλλιτεχνικός διευθυντής του ArtWalk στην Πάτρα, καθώς και των Φεστιβάλ Σύγχρονης Τέχνης RE-culture. Έχει συνεργαστεί με πολιτιστικούς φορείς και Δήμους σε εικαστικές παρεμβάσεις, ενώ υπήρξε επικεφαλής δημιουργικών προγραμμάτων, όπως το ευρωπαϊκό TRACES.
Σημαντικό έργο του αποτελεί η εικαστική επιμέλεια πολιτιστικών δράσεων μεγάλης κλίμακας, μεταξύ των οποίων η συμβολή του στην καλλιτεχνική προετοιμασία της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων “Αθήνα 2004”.
Έχει υλοποιήσει εικαστικές παρεμβάσεις σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, έχει λάβει μέρος σε πληθώρα συνεδρίων και διαβουλεύσεων σε σχέση με την πολιτιστική πολιτική.
Το εικαστικό του έργο έχει παρουσιαστεί σε περισσότερες από 40 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και διεθνώς. Η πρακτική του επικεντρώνεται στην κοινωνική διάσταση της τέχνης, τη δημόσια παρέμβαση και τη δημιουργική επαναδιαμόρφωση του αστικού τοπίου μέσω της σύγχρονης τέχνης.
