Η χώρα μας έχει το σπάνιο προνόμιο να διαθέτει ιδιαιτέρως σημαντική πολιτιστική κληρονομιά με παγκόσμια εμβέλεια. Σχεδόν σε όλη την επικράτεια ανακαλύπτονται μνημεία της αρχαιότητας. Το Σύνταγμα του 1975 (άρθρο 24 παρ. 1 και 6) περιέλαβε για το λόγο αυτό ειδικές διατάξεις που αφορούν στην προστασία των αρχαιοτήτων. Το Συμβούλιο της Επικρατείας ερμήνευσε και εξειδίκευσε τις διατάξεις αυτές επεκτείνοντας το περιεχόμενό τους, κατά τρόπο ώστε να παρέχεται ιδιαιτέρως αυξημένη προστασία των εν λόγω πολιτιστικών αγαθών. Η προστασία αυτή αφορά, μάλιστα, τόσο στα ίδια τα μνημεία όσο και στον περιβάλλοντα αυτών χώρου.
Τι γίνεται, όμως, με τις ιδιοκτησίες στις οποίες επιβάλλονται δραστικοί περιορισμοί χάριν της προστασίας των αρχαιοτήτων;
Είναι θεμιτό σε ένα κράτος δικαίου να επιβαρύνεται με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μόνον ο ιδιοκτήτης των ακινήτων αυτών ή, αντιθέτως, επιβάλλεται η καταβολή στον ίδιο αποζημίωσης, έτσι ώστε να επιμερίζεται το βάρος σε όλους τους πολίτες;
Με την απόφαση 441/2023 του Συμβουλίου της Επικρατείας δίνεται πλήρης και ολοκληρωμένη απάντηση στα σχετικά νομικά ζητήματα. Συγκεκριμένα, με την απόφαση αυτή κρίθηκε ότι ο χαρακτηρισμός ιδιωτικής έκτασης ως αρχαιολογικού χώρου ή η ύπαρξη εντός ή πλησίον αυτής αρχαίων μνημείων, χωρίς να κινηθεί εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος η διαδικασία απαλλοτρίωσης της έκτασης, γεννά υποχρέωση της Διοίκησης να καταβάλει αποζημίωση, σε περίπτωση ουσιώδους, κατά τις περιστάσεις, περιορισμού ή στέρησης της κατά προορισμό χρήσης της ιδιοκτησίας.
Περαιτέρω, υποχρέωση απαλλοτρίωσης γεννάται στην περίπτωση που το ακίνητο ευρίσκεται εντός ζώνης απολύτου προστασίας και εντός αυτού υπάρχουν ορατά υπολείμματα αρχαίων μνημείων ή μνημεία που αποκαλύπτονται έπειτα από ανασκαφική έρευνα, όπως και όταν επέρχεται ουσιώδης περιορισμός ή αναιρείται η κατά προορισμόν χρήση ακινήτου που ευρίσκεται εντός των ορίων ζώνης απολύτου προστασίας κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου.
Σύμφωνα ακόμη με την απόφαση, το γεγονός ότι ένα ακίνητο βρίσκεται εκτός σχεδίου πόλεως δεν εμποδίζει τον ιδιοκτήτη του να ζητήσει αποζημίωση, εφόσον οι περιορισμοί που του επιβάλλονται είναι ουσιώδεις. Τέτοιος περιορισμός είναι ιδίως η απαγόρευση δόμησης σε εντός ή εκτός σχεδίου πόλεως ακίνητο, αν και αυτό είναι άρτιο και οικοδομήσιμο. Βεβαίως, προκειμένου να θεμελιωθεί υποχρέωση της Διοίκησης να καταβάλει αποζημίωση θα πρέπει η σχετική αίτηση να είναι πλήρως τεκμηριωμένη νομικά και να συνοδεύεται από σχετική έκθεση Μηχανικού.
Στην περίπτωση που έκρινε το Συμβούλιο της Επικρατείας με την απόφασή του, τα ακίνητα της ιδιοκτήτριας βρίσκονται στο Πόρτο Ράφτη Αττικής και είναι άρτια και οικοδομήσιμα, διέθεταν δε ιδιαιτέρως μεγάλη αξία πριν από την κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου και την επιβολή απαγόρευσης δόμησής τους. Το Δικαστήριο, όχι μόνον ακύρωσε την παράλειψη της Διοίκησης να απαντήσει στο αίτημα της ιδιοκτήτριας για αποζημίωση, αλλά, επιπλέον, ακύρωσε τη ρητή άρνηση των αρμοδίων αρχαιολογικών υπηρεσιών να εγκρίνουν την αποζημίωση με το επιχείρημα ότι τα ακίνητα αυτά βρίσκονται εκτός σχεδίου πόλης.
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πληρέστερη στο ζήτημα αυτό.
Με τις πρωτοποριακές κρίσεις που περιλαμβάνονται στην απόφαση προστατεύεται το συνταγματικό δικαίωμα της ιδιοκτησίας και ανοίγει ο δρόμος για τη δικαίωση χιλιάδων αντίστοιχων περιπτώσεων σε όλη την επικράτεια.
Του Δρος Απόστολου Παπακωνσταντίνου
Πηγή: news.b2green.gr
