«Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα και πιο δυσάρεστα απ’ ό,τι φανταζόμαστε…». Πρόκειται για φράση του καθηγητή Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γιώργου Αλεβιζόπουλου, κεντρικού ομιλητή στην προχθεσινή τελετή έναρξης του 5ου Συνεδρίου Υγείας Μεσσηνίας, στην Καλαμάτα. «Η επίδραση της οικονομική κρίσης στην ψυχική υγεία» ήταν το επίκαιρο θέμα που παρουσίασε.
Τα δυσάρεστα δεν έχουν να κάνουν τόσο με αυτό που ζούμε σήμερα, όσο με τις προβλέψεις για το τι έρχεται και, μάλιστα, σύντομα. Η ιστορία, όπως ανέφερε ο κ. Αλεβιζόπουλος, καταγόμενος από την Καζάρμα Πυλίας, ξεκινά από τις ΗΠΑ. Εκεί στις 31/12/2012 τα ψυχιατρικά κρεβάτια ήταν 14 ανά 100.000 πληθυσμού. Και το ενδιαφέρον με τη συγκεκριμένη χώρα είναι ότι οι «επενδύσεις» δε γίνονται πια στα ψυχιατρικά κρεβάτια, αλλά στα κρεβάτια των φυλακών με ψυχιατρική κάλυψη. Αυτό έχει μικρότερο κόστος. Σημειωτέον ότι ο μέσος σοβαρά ψυχικά πάσχων, στη διάρκεια της ζωής του, κοστίζει στο κοινωνικό σύνολο 1.300.000 ευρώ. Για παράδειγμα, η σχιζοφρένεια είναι η ακριβότερη αρρώστια στον κόσμο, ακολουθεί η μανιοκατάθλιψη και τρίτη η κατάθλιψη.
Εν τω μεταξύ, τον Οκτώβρη του 2011 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έκανε μια εκτίμηση για το πώς πηγαίνει η ψυχική υγεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με αυτή, σήμερα υπάρχουν περίπου 64 ψυχιατρικά κρεβάτια ανά 100.000 πληθυσμού. Το 2015 τα κρεβάτια θα πέσουν σε 40, ενώ το 2020 θα γίνουν 18. «Θα πάμε, δηλαδή, περίπου στην αναλογία των ΗΠΑ» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Αλεβιζόπουλος.
Επιπλέον, η εκτίμηση για την Ε.Ε. είναι ότι μέχρι το 2015 τα βοηθήματα και οι υποστηρικτικές δομές που υπάρχουν για τους ψυχικά πάσχοντες, πρέπει να πέσουν στο 60% και μέχρι το 2025 στο 20%. Όταν οι ψυχικές νόσοι αυξάνονται κατά 4% κάθε χρόνο.
Και πώς αυξάνονται οι ψυχικές νόσοι; «Εδώ και περίπου 20 χρόνια ξέρουμε ότι οι άνθρωποι που θα εμφανίσουν κατάθλιψη, άγχος ή αντικοινωνική συμπεριφορά, έχουν μια γενετική προδιάθεση. Όσο υπάρχουν, όμως, πυροδοτικοί μηχανισμοί, παράγοντες που επηρεάζουν αυτή τη γενετική προδιάθεση, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να εμφανίσουν πρόβλημα».
Η οικονομική κρίση είναι ένας τέτοιος πυροδοτικός μηχανισμός, με πολλαπλασιαστικούς παράγοντες. Η απώλεια της δουλειάς, η μείωση εισοδήματος, η αδυναμία πληρωμών, το χρέος, οδηγούν σε διάλυση των ανθρώπινων σχέσεων. Πρόκειται για καταστάσεις που επηρεάζουν κάθε χαρακτήρα, όμως οι άνθρωποι που έχουν μεγαλύτερη υπευθυνότητα είναι ο πιο ευάλωτος πληθυσμός, αυτός που μπορεί να εμφανίσει νόσο, σύμφωνα με τον κ. Αλεβιζόπουλο.
Στην κρίση, οι άνθρωποι που προσπαθούν να αναπληρώσουν την απώλεια εισοδήματος, δουλεύουν περισσότερο. Δουλεύοντας περισσότερο διασπώνται ακόμη πιο πολύ οι οικογενειακές σχέσεις, οι συγγενικές, οι σχέσεις με τους φίλους.
Η απώλεια της κατοικίας για έναν άνθρωπο χαρακτηρίζεται από τον καθηγητή το ίδιο βαριά όσο η απώλεια ενός γονιού ή ενός παιδιού. Έχει, μάλιστα, και άλλες επιπτώσεις, καθώς ακολουθεί η ανησυχία της επιβίωσης, η ανασφάλεια για το τι θα γίνει αύριο.
«Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες υπάρχουν υποστηρικτικά συστήματα, οικογενειακά, κοινωνικά, κρατικά. Σε μια περίοδο, όμως, οικονομικής δυσπραγίας, τα συστήματα αυτά καταρρέουν».
Οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες: μειονότητες, χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, μοναχικά άτομα. Συνηθέστερη αντίδραση παγκοσμίως: η αύξηση του καπνίσματος και της κατανάλωσης οινοπνευματωδών. Φθηνές και γρήγορες προσβάσεις.
Ιδιαίτερα κρίσιμη χαρακτηρίζει ο κ. Αλεβιζόπουλος την περίοδο της εφηβείας. Άλλωστε, όπως αναφέρει, οι περισσότερες ψυχικοί νόσοι εμφανίζονται από τα 15 μέχρι τα 35. Όσο για την ελληνική οικογένεια, το γεγονός ότι είναι δεμένη, έχει θετικά, αλλά και αρνητικά. Τα παιδιά νιώθουν ενοχές που χάνει ο πατέρας τη δουλειά, που σπουδάζουν και ξοδεύουν τους γονείς τους… Οι συνέπειες της κρίσης επηρεάζουν πολύ τους νέους.
Αυτοκτονίες: Σύμφωνα με μελέτες παγκοσμίως, για κάθε 1% αύξηση της ανεργίας αυξάνονται κατά 0,8% οι αυτοκτονίες. Στην Ελλάδα, λέει ο κ. Αλεβιζόπουλος, υπάρχει μια σαφής ταύτιση, αλλά είναι περίπλοκη η ερμηνεία. Εδώ η αυτοκτονική συμπεριφορά κυμαίνεται τόσο πολύ, «με αποτέλεσμα να έχουμε διακυμάνσεις οι οποίες να μην μπορούν εύκολα να αιτιολογηθούν από τις κρίσεις. Επίσης, ξέρουμε ότι το 90% των ανθρώπων που αυτοκτονούν πάσχουν από ψυχική νόσο. Άρα, η αυτοκτονία είναι μια κατάσταση περίπου αυτόνομη και ανεξάρτητη από την οικονομική κρίση, αλλά επηρεάζεται στην πυροδότησή της».
Αντιμετώπιση: «Δυστυχώς, οι γιατροί είμαστε οι πιο αδύναμοι για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση, γιατί αυτές οι καταστάσεις δεν αντιμετωπίζονται υγειονομικά, αλλά κοινωνικά και κρατικά» παρατηρεί ο καθηγητής, φέρνοντας ως παράδειγμα μια μελέτη: την παρακολούθηση της εμφάνισης ψυχικών νόσων στην Ισπανία και τη Σουηδία σε σχέση με την ανεργία. Στην Ισπανία κάθε μονάδα αύξησης της ανεργίας αυξάνει σημαντικά τα ποσοστά της ψυχικής νόσου, ενώ στη Σουηδία δε συμβαίνει το ίδιο. Η διαφορά είναι μία: ένας δομημένος, σαφής κρατικός μηχανισμός με υποστηρικτικά δίκτυα.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι χώρες που έχουν τη μικρότερη επίπτωση από την οικονομική κρίση στα επιμέρους άτομα, είναι δύο, η Σουηδία και η Γερμανία, σημειώνει ο κ. Αλεβιζόπουλος και προτείνει μια ιδέα που μπορεί να εφαρμοστεί σε τοπικό επίπεδο, ώστε να συμβάλει όσο είναι δυνατόν στην αντιμετώπιση της δύσκολης πραγματικότητας. Να δημιουργηθούν λέσχες – καφενεία στους Δήμους, όπου θα βρίσκουν παρέα και κοινωνικότητα οι άνθρωποι που έχουν υποστεί δραματικές μεταβολές στη ζωή τους.
Της Μαρίας Νίκα
