Σημαντικές παρατηρήσεις, αλλά και προτάσεις που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, καταθέτουν οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ στην τελική τους έκθεση για τα ποτάμια της Μεσσηνίας, μετά την τριετή παρακολούθησή τους. Ρίψη αποβλήτων από ελαιοτριβεία επιβαρύνουν τα ποτάμια, ενώ ανιχνεύθηκε και εντομοκτόνο που έχει απαγορευτεί από το 2007.
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε μέσω προγραμματικής σύμβασης μεταξύ Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας, Δήμων Μεσσήνης, Οιχαλίας, Καλαμάτας και Τριφυλίας καθώς και Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Η δε υλοποίησή του ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2010 από την τέως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας.
Η έρευνα επικεντρώθηκε στα εξής ποτάμια: Πάμισος, Άρις, Λυγδού, Έπης, Καρυά, Τζάνε-Πολυλίμνιο, Μαυροζούμενα, Δεσπότης, Μουρτιά, Αρκαδικός, Νέδα και Βελίκας.
Το πολυσέλιδο πόρισμα του ΕΛΚΕΘΕ περιλαμβάνει τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων, των φυσικοχημικών αναλύσεων, των υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών και της βενθικής πανίδας στο δίκτυο των 19 σταθμών των ποταμών της Μεσσηνίας και της παράκτιας ζώνης του Μεσσηνιακού κόλπου.
Το πρόβλημα, όσον αφορά στη ρύπανση των ποταμών της Μεσσηνίας, εστιάζεται σε τμήματα των ποταμών Έπη, Δεσπότη, Μουρτιά, Λυγδού και Καρυά, καθώς και στον κάτω ρου του Παμίσου και του Άρι.
Μιλώντας για το έργο αυτό, ο αντιπεριφερειάρχης Μεσσηνίας Παναγιώτης Αλευράς υπογράμμισε τη σπουδαιότητά του, σημειώνοντας ότι τα αποτελέσματα των ερευνών θα χρησιμοποιηθούν για τη λήψη απαραίτητων μέτρων, έτσι ώστε να επιτευχθεί η καλή κατάσταση σε όλα τα υδάτινα σώματα του νομού.
Επίσης, όπως είπε ο κ. Αλευράς, ήδη έδωσε εντολή στις αρμόδιες υπηρεσίες (Διεύθυνση Υγείας, Διεύθυνση Ανάπτυξης και Τμήμα Περιβάλλοντος) να αξιολογήσουν τα συμπεράσματα και με σωστό προγραμματισμό και επιστημονικά κριτήρια να συμβάλουν στην ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων για μια αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.
Σήμερα παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα των ερευνών σε τέσσερα από τα ποτάμια της Μεσσηνίας, μαζί με τις προτάσεις των επιστημόνων του ΕΛΚΕΘΕ, ενώ την επόμενη Κυριακή θα παρουσιασθούν τα υπόλοιπα.
Ποταμός Μουρτιά
Οι μετρήσεις που έγιναν στον ποταμό Μουρτιά έδειξαν ότι παρουσιάζει σημαντική επιβάρυνση, καθώς καταγράφηκαν αυξημένες αρκετές από τις σημαντικότερες παραμέτρους κατά τις χειμερινές δειγματοληψίες, όπως φαινόλες, ολικός οργανικός άνθρακας, αλλά και βαρέα μέταλλα.
Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ, την ξηρά περίοδο οι συγκεντρώσεις των βαρέων μετάλλων ήταν μηδαμινές και στις περισσότερες περιπτώσεις κάτω από το όριο ανίχνευσης. Τα βαρέα μέταλλα εμφανίζονται στα νερά του ποταμού κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μάλιστα, επισημαίνεται ότι η κατανομή των βαρέων μετάλλων το 2013 στον ποταμό Μουρτιά βρέθηκε παρόμοια με αυτή στον ποταμό Έπη. Σε αυτά τα δύο ποτάμια καταγράφηκαν, επίσης, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις ολικού οργανικού άνθρακα το χειμώνα, γεγονός που προφανώς αποδίδεται στα υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων που καταλήγουν εκεί.
Επίσης, από τις αναλύσεις ιζήματος βρέθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις οργανικού άνθρακα και αζώτου και το ίζημα ήταν δύσοσμο, με αποτέλεσμα να καταγράφονται οι χαμηλότερες τιμές διαλυμένου οξυγόνου. Από τις αναλύσεις που έγιναν αποδείχτηκε ότι οι συγκεντρώσεις διαλυμένου οξυγόνου πλησιάζουν το κατώτατο όριο για την ανάπτυξη και τις δραστηριότητες των υδρόβιων οργανισμών.
Στον ποταμό Μουρτιά ανιχνεύτηκε και φυτοφάρμακο που χρησιμοποιείται ευρέως στην περιοχή. Σημειώνεται ταυτόχρονα η πολύ υψηλή συγκέντρωση καλίου και φωσφορικών το χειμώνα. Οι αυξημένες συγκεντρώσεις καλίου το χειμώνα αποδίδονται στις αποπλύσεις εδαφών που είναι επιβαρυμένα από την εντατική χρήση λιπασμάτων στις καλλιέργειες. Παρά ταύτα, οι ειδικοί χαρακτηρίζουν τη ρύπανση εποχιακή, διότι η ποιότητα των νερών επανέρχεται ως ένα βαθμό το καλοκαίρι.
Ωστόσο, ο ποταμός είναι επιβαρυμένος από διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στην περιοχή.
Προτείνεται να εστιαστεί η προσοχή των αρμοδίων στην εξάλειψη του φαινομένου της απόρριψης ανεπεξέργαστων υγρών αποβλήτων, καθώς και στον περιορισμό της χρήσης λιπασμάτων.
Ποταμός Έπης
Στον ποταμό Έπη, επίσης, ανιχνεύθηκαν στοιχεία που δείχνουν ρίψη υγρών αποβλήτων από ελαιοτριβεία. Παράλληλα, καταγράφηκαν ορισμένες από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις τόσο ολικού οργανικού άνθρακα όσο και σωματιδιακού οργανικού άνθρακα, κατά το χειμώνα, οι οποίες υποδεικνύουν την ύπαρξη ανθρωπογενών πιέσεων.
Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν το χρώμιο και το νικέλιο στο ίζημα του ποταμού, με το χρώμιο να συγκεντρώνει πολύ υψηλές τιμές. Όπως αναφέρεται, οι συγκεντρώσεις χρωμίου και νικελίου δεν προέρχονται από ανθρωπογενείς επεμβάσεις, αλλά από την απόπλυση των πετρωμάτων των λεκανών απορροής των ποταμών.
Η κατάσταση κι αυτού του ποταμού βελτιώνεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Κατά τις μετρήσεις έχει ανιχνευθεί και πολύ χαμηλή τιμή διαλυμένου οξυγόνου, πολύ χαμηλότερη από το κατώτατο όριο που απαιτείται για την ανάπτυξη και τις δραστηριότητες των υδρόβιων οργανισμών.
Επιπλέον, είναι χαρακτηριστικό πως, όπως αναφέρεται, ανιχνεύθηκε (σε πολύ χαμηλή συγκέντρωση) εντομοκτόνο, η χρήση του οποίου έχει απαγορευθεί από το 2007 και παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ευρέως στην καλλιέργεια της ελιάς.
Ο συγκεκριμένος ποταμός δέχεται σημαντικές ποσότητες υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων και το υδάτινο σύστημα του ποταμού υποβαθμίζεται σημαντικά την περίοδο που η ελαιοπαραγωγική διαδικασία φτάνει στην κορύφωσή της, δηλαδή το Δεκέμβριο.
Για το εν λόγω ποτάμι αναφέρεται ακόμη ότι οι ασυνήθιστα υψηλές τιμές φωσφόρου, καλίου, φαινολών και ο εμπλουτισμός των υδάτων με βαρέα μέταλλα κατά τις χειμερινές δειγματοληψίες αποδίδονται σε περιστατικά οξείας ρύπανσης.
Οι επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ προτείνουν την ένταξη του συγκεκριμένου ποταμού σε πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης, καθώς, όπως διαπιστώνεται, καταγράφεται εποχιακή ρύπανση των υδάτων σε σημαντικό βαθμό και πρέπει να ληφθούν μέτρα που να αφορούν στην απαγόρευση της απόρριψης υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων και άλλων ρύπων, ειδικά τη χειμερινή περίοδο.
Σημειώνεται ότι καταγράφηκαν σημαντικές εποχιακές διακυμάνσεις και έτσι απαιτείται η πιο συστηματική παρακολούθηση των ποιοτικών στοιχείων.
Τέλος, σημειώνεται ότι θα πρέπει να τηρείται αυστηρά η απαγόρευση ρίψης υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων και αστικών λυμάτων, καθώς οι συγκεντρώσεις των ολικών φαινολών που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των χειμερινών δειγματοληψιών ξεπερνούν κατά πολύ το ανώτατο επιτρεπτό όριο.
Ποταμός Τζάννες
Στις εκβολές του ποταμού Τζάννε καταγράφηκαν φαινόλες και στις τρεις χειμερινές δειγματοληψίες. Ανιχνεύθηκε και σε αυτό το ποταμό εντομοκτόνο, η χρήση του οποίου έχει απαγορευτεί από το 2007.
Σε όλες τις περιπτώσεις η υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων το χειμώνα οφείλεται στις υψηλές συγκεντρώσεις φωσφορικών αλάτων και ολικού φωσφόρου. Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις, στις υπόλοιπες δειγματοληψίες τα σημεία του ποταμού ταξινομήθηκαν στην καλή κατάσταση.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι λίγο πριν από τις εκβολές του ποτάμου καταγράφονται συστηματικά και κάθε έτος υψηλές συγκεντρώσεις φωσφορικών αλατών, ολικού φωσφόρου το χειμώνα και νιτρικών αλάτων το καλοκαίρι. Το φαινόμενο παρατηρήθηκε και τα τρία έτη. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι πιέσεις που δέχεται το συγκεκριμένο ποτάμι είναι διαφορετικές, ανάλογα με την εποχή της δειγματοληψίας.
Και γι’ αυτό το ποτάμι προτείνεται η μείωση της απόρριψης υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων, ενώ τα μέτρα προστασίας το καλοκαίρι θα πρέπει να επικεντρωθούν στην ελεγχόμενη χρήση λιπασμάτων.
Ποταμός Πάμισος
Στη μεγαλύτερη υδρολογική λεκάνη της Μεσσηνίας, που είναι ο Πάμισος, τοποθετήθηκαν 6 σταθμοί δειγματοληψίας (Άγιος Φλώρος, φράγμα Άρι, εκβολές Παμίσου, Δεσπότης, Μαυροζούμενα και Κοπρινίτσα). Καταγράφηκαν σχετικά αυξημένες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων. Οι μέγιστες τιμές των περισσοτέρων βαρέων μετάλλων καταγράφηκαν την υγρή περίοδο του 2011 στο Δεσπότη.
Οι υδρολογικές λεκάνες με το μεγαλύτερο ρυπαντικό φορτίο σε βαρέα μέταλλα το 2012, φάνηκε ότι είναι ο Μουρτιάς και ο Πάμισος, αλλά σε καμιά από τις δειγματοληψίες που έγιναν διαχρονικά δεν καταγράφηκαν υπερβάσεις των νομοθετικών ορίων.
Είναι χαρακτηριστικό, πάντως, ότι το 2013 καταγράφηκαν χαμηλότερες συγκεντρώσεις μετάλλων στη λεκάνη του Παμίσου. Σε ό,τι αφορά το ίζημα, χρώμιο και νικέλιο ανιχνεύθηκαν σε όλα τα σημεία μέτρησης.
Όσον αφορά στα φυτοφάρμακα, τα επίπεδα των συγκεντρώσεων που ανιχνεύθηκαν στον Πάμισο κρίθηκαν χαμηλά για επιφανειακά ύδατα και το σύνολο των ανιχνεύσιμων φυτοφαρμάκων δεν ξεπέρασε τα επιτρεπτά όρια.
Στην υδρολογική λεκάνη του Παμίσου φυτοφάρμακα ανιχνεύτηκαν, κυρίως, στο φράγμα του Άρι και στις εκβολές του Παμίσου. Στοιχεία από τα απόβλητα ελαιοτριβείων βρέθηκαν στο Δεσπότη και στη Μαυροζούμενα.
Από την ταξινόμηση που έγινε βάσει βιολογικών δεικτών, ο Δεσπότης κατατάχθηκε στην κακή κατάσταση για το 2011 και το 2012, ενώ τα υπόλοιπα σημεία αυτές τις δύο χρονιές κατατάχθηκαν από μέτρια έως ανεπαρκή. Μοναδική εξαίρεση, όπως σημειώνεται, αποτελεί ο Άγιος Φλώρος, η ποιότητα του οποίου ταξινομηθηκε στην κατηγορία υψηλή.
Μάλιστα, για τον Δεσπότη αναφέρεται ότι η ποιότητα των υδάτων υποβαθμίζεται περισσότερο με το πέρασμα των χρόνων. Σε Μαυροζούμενα και Δεσπότη απαιτούνται μέτρα αναβάθμισης της ποιότητας των υδάτων, καθώς καταγράφηκε υποβαθμισμένη χημική – φυσικοχημική κατάσταση.
Επιπρόσθετα, τονίζεται ότι πρέπει να γίνονται τακτικοί έλεγχοι στα νερά του ποταμού. Ιδιαίτερα τονίζεται ότι η υποβάθμιση στο Δεσπότη έχει αποκτήσει σχετικά μόνιμο χαρακτήρα και απαιτούνται άμεσα μέτρα για να βελτιωθεί η ποιότητα των υδάτων. Πάρθηκαν δε επιπλέον δείγματα ιζήματος, από την ανάλυση των οποίων θα υπάρξουν επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τις εστίες ρύπανσης, ώστε να προκύψουν ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά στα εξειδικευμένα μέτρα που πρέπει να εφαρμοσθούν.
Υπογραμμίζεται ότι σε Δεσπότη και Μαυροζούμενα πρέπει να απαγορευθεί η περαιτέρω επιβάρυνσή τους από απόβλητα, καθώς από εκεί επιβαρύνεται ολόκληρο το υδάτινο σύστημα της λεκάνης απορροής του Παμίσου.
Της Βίκυς Βετουλάκη
