Καταγραφή κτηρίων των ετών 1830-1955 από το πρόγραμμα «Monumenta»
Η επίσκεψη του δούκα Montpensier στην Καλαμάτα το Σεπτέμβριο του 1845 δίνει μια γλαφυρή περιγραφή της: Η πόλη, γράφουν οι Ευρωπαίοι επισκέπτες, δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα σχέδια της Αθήνας, ενώ το επίσημο δείπνο για τον Montpensier παρατίθεται στον κήπο ενός αρχοντικού, του Παναγιώτη Μπενάκη, εγγονού του αγωνιστή των Ορλωφικών. Σε ένα κτήριο που διατηρείται μέχρι σήμερα.
Είναι ένα από τα πολλά εξαιρετικά κτίσματα της Καλαμάτας που «έπεισαν» τη Monumenta να μεταφέρει στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα το επιτυχημένο πρόγραμμα καταγραφής κτηρίων των ετών 1830-1955 που υλοποιεί στην Αθήνα εδώ και χρόνια. Η καταγραφή ξεκίνησε πριν από λίγες ημέρες, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και η συλλογή προφορικών μαρτυριών από κατοίκους για την ιστορία των κτηρίων και το ρόλο τους στην καθημερινότητα της πόλης.
Με αρχιτεκτονική φυσιογνωμία επηρεασμένη από το γερμανικό κλασικισμό, την ιταλική Αναγέννηση, την αθηναϊκή αρχιτεκτονική, ακόμη και την ενετική παράδοση, η Καλαμάτα αποτελεί ιδανικό πεδίο για όσους αγαπούν να διαβάζουν την ιστορία μέσα από τα κτήρια.
Έχει μόλις 54.000 κατοίκους και σχεδόν 300 διατηρητέα κτίσματα, εκ των οποίων τα μισά και επισήμως χαρακτηρισμένα. Τα επιβλητικά νεοκλασικά της, χτισμένα την περίοδο 1880-1920, βρίσκονται διάσπαρτα στην πόλη με μεγάλη συγκέντρωση γύρω από την οδό Αριστομένους, ενώ εντυπωσιακά είναι τα εκλεκτικιστικά της δείγματα των αρχών του 20ού αιώνα και σαφές το στίγμα των μοντέρνων οικοδομημάτων της.
ΑΡΧΟΝΤΙΑ. Ενδεικτική της αρχοντιάς που αποπνέουν αρκετά από αυτά είναι η περίπτωση του κτηρίου Γαϊτανάρου που δεσπόζει στην παραλία. Έργο του Τσίλερ, σύμφωνα με πλάκα που έχει εντοιχιστεί στην όψη του, χτίστηκε το 1899.
Οι παλιές αποθήκες ΑΣΟ με επιρροές από τη γαλλική αρχιτεκτονική, το γοτθικού τύπου κτήριο Κυβέλου στη Φαρών, το παλιό δημαρχείο της πόλης – ένα αρχοντικό του καλαματιανού μεγαλεμπόρου Παναγιώτη Ψάλτη που φιλοξένησε το 1898 τον βασιλιά Γεώργιο Α”. Και από κοντά, κτίσματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής όπως το περίφημο καπνεργοστάσιο του Καρέλια.
Το τρομερό χτύπημα του Εγκέλαδου που κατέστρεψε την πόλη το 1986 έγινε αφορμή για να διασωθούν πολλοί αρχιτεκτονικοί θησαυροί: Μετά το σεισμό πραγματοποιήθηκε λεπτομερής καταγραφή των παλαιότερων κτηρίων και τα πιο αξιόλογα από αυτά χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα.
Πολλά νεοκλασικά αγοράστηκαν από το Δήμο Καλαμάτας και σήμερα στεγάζουν υπηρεσίες ή δραστηριότητές του: το Ζουμπούλειο, ένα εντυπωσιακό διώροφο με κεραμίδια χτισμένο το 1905 που φιλοξενεί τη Δημοτική Σχολή Χορού, το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου με αγάλματα της ελληνικής μυθολογίας, το Δημοτικό Ωδείο, ηλικίας 158 ετών, όπου λειτούργησε το πρώτο Γυμνάσιο της Καλαμάτας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας, ένα κτήριο που χτίστηκε το 1929 για να στεγάσει την Παλιά Δημοτική Αγορά. Είναι μόνο λίγα από τα στολίδια της πόλης.
Η MATAROA. «Στόχος μας είναι να επεκτείνουμε το πρόγραμμα σε μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Στην περίπτωση της Καλαμάτας δεχτήκαμε έκκληση από το τοπικό μη κερδοσκοπικό Εργαστήρι Επιχειρηματικού Πολιτισμού Mataroa και εφόσον διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις να γίνει μια ουσιαστική δουλειά, ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμα», λέει στα «ΝΕΑ» η Ειρήνη Γρατσία, επικεφαλής της Monumenta.
«Η Καλαμάτα είναι μια πολύ σημαντική πόλη από αρχιτεκτονική άποψη καθώς από το 19ο αιώνα συναντώνται σε αυτήν όλοι οι τύποι των κτηρίων. Έχει κυρίως νεοκλασικά και αρκετά εκλεκτικιστικά και μοντέρνα κτίσματα. Αρχικά η πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το κάστρο όπου υπάρχουν κτήρια λαϊκού τύπου και στη συνέχεια κατέβηκε στην παραλία. Τα παλιά της κτήρια σώζονται σε μεγάλο βαθμό και αυτό είναι εντυπωσιακό για μια πόλη που έχασε το 20% του κτηριακού της αποθέματος στο σεισμό του 1986».
Περπατώντας σπίτι σπίτι την Καλαμάτα τα μέλη της Monumenta και οι ντόπιοι εθελοντές συνέλεξαν σημαντικές μαρτυρίες για την ιστορία της. Ανάμεσά τους «συναντήσαμε έναν πραγματικό θησαυρό, τον ηλικιωμένο Νικόλα Ζερβή, ο οποίος έχει γράψει πολλά βιβλία για την πόλη και κυρίως για το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο», λέει η Ειρήνη Γρατσία.
«Μας μίλησε για όλα τα παλιά τοπωνύμια και για τις χρήσεις των κτηρίων και των συνοικιών. Πού βρίσκονταν οι οκτώ προσφυγικές γειτονιές, πού ήταν οι βιομηχανικές περιοχές, πώς ήταν αυτά που γκρεμίστηκαν, τι χτίστηκε στη θέση τους και από ποιους».
Η ιστορία της Καλαμάτας αποτυπώνεται στις όψεις αυτών των κτηρίων. Στα αρχοντικά των παλιών εμπόρων, στα οικοδομήματα με τις δυτικές επιρροές, στα σπίτια που συνδέθηκαν με την απαρχή του ελληνικού κράτους, σε εκείνα που φέρουν ζωντανές τις μνήμες του Εμφυλίου.
Της Κατερίνας Ροββά
tanea.gr
