Ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο «Θ» πριν από τη σημερινή εκδήλωση στην Καλαμάτα με θέμα «Ταξίδι στο Σύμπαν»
Με αφορμή τη σημερινή εκδήλωση – συζήτηση που διοργανώνει η Α΄ΕΛΜΕ Μεσσηνίας με θέμα «Ταξίδι στο Σύμπαν» και καλεσμένο το διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το «Θάρρος» φιλοξενεί δηλώσεις του δρος Μάνου Σαριδάκη,ο οποίος με το βιβλίο του «Το Σύμπαν» επιχειρεί να κάνει πιο κατανοητά στο κοινό τα ζητήματα του σύμπαντος.
Όπως διαβάζουμε και στο βιβλίο του: «Πόσο μεγάλο είναι το Σύμπαν; Πόσο παλιό είναι το Σύμπαν; Πώς γεννιέται ένα αστέρι; Μπορούμε να κάνουμε αποικίες στο Διάστημα; Τι είναι οι μαύρες τρύπες; Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια; Κινδυνεύουμε να μας εξαφανίσει ένας αστεροειδής; Πόσα pulsars υπάρχουν; Γιατί το Σύμπαν διαστέλλεται; Τι υπάρχει πιο πέρα; Πότε θα γίνει ο Ήλιος Κόκκινος Γίγαντας; Γιατί κάναμε μπούλινγκ στον Πλούτωνα; Πώς και γιατί καμπυλώνεται ο χωρόχρονος; Πώς είχε προβλέψει ο Πόλεμος των Άστρων τους πλανήτες Tatooines γύρω από διπλά αστέρια πολύ πριν αυτοί ανακαλυφθούν; Πώς σμηνοποιήθηκε η ύλη και σχηματίστηκαν οι γαλαξίες; Θα μας φάει όλους ο Sagittarius A*; Τι έγινε πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη; Βρήκαμε τη Γη version 2.0; Πότε θα συγκρουστούμε με το γαλαξία της Ανδρομέδας; Τι είναι οι supernova; Υπάρχει κανείς άλλος εκεί έξω; Τι συμβαίνει με τη βαρύτητα; Τι είναι ο κοσμολογικός πληθωρισμός; Και τελικά, είναι το Σύμπαν γνώσιμο και κατανοήσιμο;
Πάνω από δυόμισι χιλιάδες χρόνια από τότε που στις ακτές της Ιωνίας ξεκίνησε η συστηματική και οργανωμένη μελέτη του Κόσμου γύρω μας, είμαστε σε πολύ καλό δρόμο. Έχουμε μια συνεκτική και λεπτομερή εικόνα για την Ιστορία του παρατηρήσιμου Σύμπαντος, από τη Μεγάλη Έκρηξη μέχρι το σχηματισμό της Γης και ημών των ιδίων. Ας την ακούσουμε λοιπόν…»
Ο λόγος στον δρα Μάνο Σαριδάκη:
-Είναι εύκολη δουλειά η εκλαΐκευση ενός απαιτητικού επιστημονικού αντικειμένου;
Η απάντηση είναι όχι. Το αντίθετο. Η εκλαΐκευση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Συνήθως γίνονται δύο ειδών λάθη. Το πρώτο είναι ότι υπάρχουν εξαιρετικοί επιστήμονες που έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου τους, αλλά όταν πάνε να το περάσουν στο ευρύτερο κοινό εξακολουθούν να σκέφτονται σαν να μιλάνε σε ειδικούς, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι πράγματα που θεωρούνται τετριμμένα για την επιστημονική κοινότητα είναι παντελώς εκτός του τρόπου σκέψης του ευρύτερου κοινού.
Το δεύτερο λάθος είναι όταν η εκλαΐκευση επιχειρείται να γίνεται από δημοσιογράφους, influencers, πανελίστες κ.λπ., δηλαδή από ανθρώπους μη ειδικούς, που μπορεί να έχουν μεν τις επικοινωνιακές ικανότητες, αλλά δε γνωρίζουν σε βάθος το αντικείμενο, με αποτέλεσμα να κάνουν διαρκώς λάθη και να προκαλούν σύγχυση στο κοινό.
Αυτό που προσπάθησα να κάνω στο βιβλίο «Το Σύμπαν» (δεν ξέρω αν το κατάφερα, αυτό θα το πουν οι αναγνώστες) είναι η εκλαΐκευση να γίνει από αυτούς που παράγουν τη νέα γνώση, από τους ειδικούς επιστήμονες, έχοντας όμως στο νου μας ότι το ευρύτερο κοινό δεν είναι ειδικό, δεν έχει μάθει να σκέφτεται όπως οι ειδικοί και, επομένως, πρέπει να ακολουθήσεις συγκεκριμένους δρόμους.
Σε αυτό, βέβαια, με βοήθησε και το ότι είμαι υπεύθυνος των Κέντρων Επισκεπτών του Αστεροσκοπείου Αθηνών, συντονίζοντας όλες τις δράσεις επαφής μας με το ευρύτερο κοινό (εκατοντάδες σχολεία και χιλιάδες ενήλικοι μας επισκέπτονται κάθε χρόνο), επομένως έχω πολύ καλή εικόνα για το πώς σκέφτεται ο απλός πολίτης.
-Με βάση την επιστημονική σας κρίση – «διαίσθηση», οδεύουμε προς μια ενοποιητική «θεωρία των πάντων»; Ή προς την αντίθετη κατεύθυνση, για να κατανοήσουμε ένα σύνθετο σύμπαν;
Αυτή είναι μια πολύ βαθιά ερώτηση. Είναι η φύση στα θεμέλιά της απλή, ώστε να μπορεί να περιγραφεί με μια γραμμή που λέμε, ή είναι ασύλληπτα πολύπλοκη; Κοιτάξτε. Η αντίληψη ότι η φύση είναι κατά βάθος απλή είναι μια θεώρηση του Πυθαγόρα, που πέρασε στο Μεσαίωνα και μέσω του Όκαμ έχει διαποτίσει τη σύγχρονη επιστήμη. Παρόλα αυτά κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να το ξέρουμε εκ των προτέρων. Ίσα ίσα, μέχρι τώρα η ιστορία της επιστήμης δείχνει ότι όσο βαθύτερα «σκάβουμε», δε φαίνεται να οδηγούμαστε σε απλούστερες και ενοποιημένες θεωρίες. Το αντίθετο, η πολυπλοκότητα παραμένει σταθερή, για να μην πούμε ότι αυξάνεται. Επομένως, ας αφήσουμε την ίδια τη Φύση να μας πει αν είναι απλή ή πολύπλοκη, αν θα καταλήξουμε σε μια απλή ενοποιητική «θεωρία των πάντων» ή αν θα βρίσκουμε διαρκώς όλο και πιο σύνθετες και πολύπλοκες θεωρίες.
-Γιατί στην εποχή της επιστήμης έχουμε τόσους οπαδούς της επίπεδης γης και ανορθολογικών θεωριών συνωμοσίας;
Πολύ καλό ερώτημα. Γιατί απλούστατα οι προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες, ο ανορθολογισμός γενικότερα, δε σχετίζεται με το βαθμό επιστημονικής προόδου. Οι άνθρωποι καταφεύγουν στον ανορθολογισμό επειδή ψάχνουν ένα καταφύγιο για τις δυσκολίες που έχουν αντικειμενικά στη ζωή τους. Δεν καταφεύγουν στον ανορθολογισμό επειδή κάποιος πονηρός τούς είπε ψέματα και, επομένως, αρκεί να τους πούμε την αλήθεια και θα έρθουν στον “ίσιο δρόμο”. Καταφεύγουν στον ανορθολογισμό ως απάντηση στον ανορθολογισμό της ίδιας της κοινωνίας, γιατί βρίσκουν σε αυτόν την καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, βρίσκουν σε αυτόν το όπιο για να αντέξουν τις αντικειμενικές αντιξοότητες. Συνεπώς, ο ανορθολογισμός δε θα μειωθεί όσα αποτελέσματα και να φέρει η επιστήμη, αν δεν προσπαθήσουμε να άρουμε τις ίδιες τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες μας και που τους οδήγησαν στον ανορθολογισμό.
-Πρέπει ο επιστήμονας να έχει και κοινωνικό ρόλο ή οφείλει να μένει αυστηρά στα της επιστήμης του;
Αυτό που λέω συχνά στους φοιτητές μου είναι ότι είναι δείγμα ευφυΐας να ασχολείσαι και με τα κοινωνικά ζητήματα. Δηλαδή, όπως ένας ευφυής άνθρωπος θέτει ερωτήματα διαρκώς, και όταν βλέπει π.χ. ένα μπουκάλι νερό αναρωτιέται «πόση μάζα έχει, γιατί είναι ακίνητο, ποιες δυνάμεις ασκούνται πάνω του, γιατί το νερό είναι υγρό» κ.λπ., έτσι πρέπει να αναρωτιέται «ποιοι έφτιαξαν το μπουκάλι; γιατί έχει την τιμή που έχει; ποιοι το μετέφεραν από το εργοστάσιο εδώ» κ.λπ. Δεν είναι δυνατόν να αναρωτιέται κάποιος μόνο για τα φυσικά ζητήματα χωρίς να πηγαίνει και στα κοινωνικά.
Προφανώς, λοιπόν, και οι επιστήμονες, όπως όλοι οι άνθρωποι, οφείλουν να παίρνουν θέση για όλα τα κοινωνικά ζητήματα. Αλλά οι επιστήμονες έχουν αυτό το “χρέος” ακόμα περισσότερο, και γιατί έχουν παραπάνω γνώση από το μέσο άνθρωπο, συνεπώς έχουν μια ευχέρεια στο να κάνουν ορθολογικούς συλλογισμούς, αλλά και γιατί απέκτησαν αυτή τη γνώση ακριβώς επειδή είχαν την υποστήριξη του κοινωνικού συνόλου μέσω του δημοσίου και δωρεάν εκπαιδευτικού συστήματος. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι οι περισσότεροι μεγάλοι επιστήμονες, όπως ο Einstein, έπαιρναν θέση για όλα τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Ειδικά στην εποχή μας, αυτό το χρέος μάς βαραίνει ακόμα περισσότερο.
Ποιος είναι
Ο Μάνος Σαριδάκης είναι διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης, του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, διδάκτωρ Θεωρητικής Φυσικής. Έχει εργαστεί ως μεταδιδακτορικός ερευνητής και επισκέπτης καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), στη Γαλλία (Saclay, IAP), στις ΗΠΑ (Baylor U.), στη Χιλή (PUCV) και στην Κίνα (Tsing Hua, USTC). Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 300 ερευνητικές εργασίες με μεγάλη διεθνή αναγνώριση και έχει συγγράψει 5 βιβλία, με τελευταίο το εκλαϊκευτικό βιβλίο «Το Σύμπαν». Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου των Ερευνητών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, της Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών, των Επιστημονικών Συλλόγων Αστρονομίας Αστροφυσικής, Βαρύτητας και Κοσμολογίας, και Φυσικής Υψηλών Ενεργειών. Το ερευνητικό του έργο έχει εξαιρετική διεθνή αναγνώριση, ενώ βρίσκεται στις ανώτατες θέσεις της διεθνούς κατάταξης του Πανεπιστημίου του Stanford με το 1% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως.
-Ηεκδήλωση με τον δρα Σαριδάκη θα διεξαχθεί σήμερα Σάββατο, 1η Φεβρουαρίου, στις 7.00 το απόγευμα, στην αίθουσα εκδηλώσεων του 7ου Πειραματικού Γυμνασίου Καλαμάτας.
