Παρά τα προβλήματα οι συντηρητές συνεχίζουν….
Μια νέα Αρχαία Μεσσήνη έρχεται στην επιφάνεια στο Τζάνε- Καλαμάκι
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού τιμά την Ευρωπαϊκή Ημέρα Συντήρησης που έχει θεσπιστεί να είναι η 13η Οκτωβρίου και έτσι δίνει στο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει τη δουλειά του συντηρητή αρχαιοτήτων και έργων τέχνης.
Έτσι και στη Μεσσηνία θα πραγματοποιηθούν δράσεις από τις 7 έως τις 11 Οκτωβρίου, που διοργανώνονται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων και ειδικότερα από το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης αυτής.
Με την ευκαιρία των δράσεων το «Θάρρος» βρέθηκε στο Εργαστήριο Συντήρησης Αρχαιοτήτων του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας, ένα εργαστήριο που στεγάζεται μέσα στο Μουσείο και από εκεί περνά ο,τι αρχαίο βρίσκεται στο νομό μας.
Εκεί 10 συντηρητές ενώνουν κομματάκι κομματάκι ο,τι ανασκάφτεται με τεράστια υπομονή και ουσιαστικά είναι οι αφανείς ήρωες που λίγοι γνωρίζουν.
Τη συγκεκριμένη περίοδο το βάρος έχει πέσει σε αρχαία που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια εργασιών της διάνοιξης του δρόμου Τζάνε- Καλαμάκι, αρχαία που έχουν μεταφερθεί στο εργαστήριο και με πολύ υπομονή και κυρίως μελέτη οι συντηρητές θα προσπαθήσουν να επαναφέρουν και να πάρουν χρήσιμες πληροφορίες αφού αν γίνει αυτό σωστά, τα αρχαία «μιλούν».
Μιλήσαμε με τον προϊστάμενο του Τμήματος Συντήρησης Αθανάσιο Κατάκο, για τη δουλειά που γίνεται εκεί, για τα αρχαία στη Μεσσηνία αλλά και γενικότερα για το επάγγελμα του Συντηρητή.
Αρχικά πείτε μας για τις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν την επόμενη εβδομάδα
Την Κυριακή 13 Οκτωβρίου είναι η Ευρωπαϊκή ημέρα συντήρησης, έτσι μετά από πρόσκληση του Υπουργείου Πολιτισμού και η δική μας Εφορεία Αρχαιοτήτων αποφάσισε να συμμετάσχει με δράσεις σε αυτόν τον εορτασμό.
Εμείς εδώ, επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τρεις δράσεις, μάλιστα οι δύο είναι εκτός εργαστηρίων ώστε να έχει το κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει τι κάνουμε εντός και εκτός αυτών.
Μιλήστε μας για τη δουλειά του Συντηρητή, ενός επιστήμονα που είναι αφανής ήρωας
Πρόκειται για ένα επάγγελμα που δουλεύει στα παρασκήνια και πολλές φορές το κοινό που επισκέπτεται ένα μουσείο ή έναν αρχαιολογικό χώρο έχει μια περιέργεια να μάθει τι γίνεται από πίσω.
Αυτό συμβαίνει γιατί το κοινό δεν έχει τη δυνατότητα να επισκεφθεί τέτοιος χώρους, πρόκειται για άβατα, μιας και στα εργαστήρια υπάρχει αρχαιολογικό υλικό αδημοσίευτο, ασυντήρητο που πάνω σε αυτό δουλεύουμε, όπως και εξιδευικευμένα μηχανήματα.
Έτσι αυτή η ημέρα θα είναι μια ευκαιρία για το κοινό, αφού θα ανοίξουμε τις πόρτες των εργαστηρίων και θα παρουσιάσαμε το «αθέατο» επάγγελμα του συντηρητή αρχαιοτήτων και έργων τέχνης.
Όλος ο αρχαιολογικός τομέας γενικότερα είναι μια μεγάλη αλυσίδα συνεργασιών και εμείς είμαστε ένας κρίκος αυτής.
Μιλήστε μας για αυτή την αλυσίδα και πως ένα εύρημα φτάνει για παράδειγμα στη προθήκη ενός μουσείου
Ένας κλάδος μόνος του δε μπορεί να κάνει τίποτα, υπάρχει πάντα μια διαδικασία, ειδικότερα υπάρχει η προεργασία, όταν γίνεται μια εκσκαφή στέλνεται ένα αίτημα ότι για παράδειγμα θα σκαφτεί ένας δρόμος ή ένα οικόπεδο.
Εμείς στέλνουμε στο σημείο κάποιον να επιβλέπει τις εργασίες, αν λοιπόν εντοπιστεί κάτι που έχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον τότε στο σημείο φθάνει μια ομάδα, που μπορεί να αποτελείται από αρχαιολογικούς, συντηρητές, τεχνίτες που θα σκάψουν κλπ.
Αφού γίνει αυτοψία, αν το εύρημα είναι μεγάλο και πρέπει να βγει θα σταλεί στο σημείο ομάδα συντηρητών από την Εφορεία ώστε να βγει προσεκτικά και χωρίς να υποστεί φθορές.
Αν είναι κάτι απλό, ο αρχαιολόγος με τους εξειδικευμένους εργάτες θα μαζέψει το εύρημα και με προσοχή θα το μεταφέρει στο Εργαστήριο Συντήρησης και εμείς προχωράμε στο επόμενο βήμα.
Πείτε μας για τη δουλειά στο Εργαστήριο
Όταν το εύρημα φτάσει σε εμάς, εμείς κάνουμε τον καθαρισμό του ευρήματος, ώστε το αντικείμενο να μπορεί να ταυτιστεί.
Συνήθως εδώ φτάνουν αντικείμενα σπασμένα, οξειδωμένα αν είναι μέταλλο και πολλές φορές είναι αδιάγνωστο.
Στόχος μας είναι να το δώσουμε στο μελετητή σε κατάσταση που θα μπορεί να βγάλει συμπεράσματα.
Και πως φτάνει ένα αντικείμενο σε ένα μουσείο;
Αφού έχουν γίνει τα παραπάνω βήματα το αντικείμενο θα μεταφερθεί στις αποθήκες της Εφορείας, γιατί για να μπει ένα αντικείμενο σε ένα μουσείο θα πρέπει να έχει προηγηθεί μια μελέτη.
Μελέτη που δεν είναι εύκολη, αφού για παράδειγμα σε ένα μουσείο σαν της Καλαμάτας έχει στηθεί με βάση μια μουσιολογική μελέτη, δομημένο δηλαδή ανά γεωγραφικές περιοχές, με τα αντικείμενα να έχουν συγκεκριμένη θέση, έτσι για να μπει ένα νέο αντικείμενο πρέπει να αλλάξει όλη η μουσιολογική σύνθεση και το όλο σκηνικό.
Πρέπει να έχουμε στου μυαλό μας ότι ένα αρχαίο που εκτίθεται στο κοινό, είναι μέρος ενός σκηνικού και κάτι θέλουμε να πούμε με αυτό, άρα δε μπαίνει τυχαία σε μια θέση, το νέο εύρημα παίρνει μέρος σε μια παράσταση.
Άρα όταν είμαστε έτοιμη το νέο εύρημα να ενταχθεί στο σύνολο και να δώσει μια ιστορία της περιοχής, τότε είναι η στιγμή που θα τοποθετηθεί.
Να σημειώσω τέλος ότι οι αποθήκες και όχι μόνο της δικής μας Εφορείας, πολλές φορές έχουν πιο αξιόλογα αντικείμενα από ότι έχουν οι εκθέσεις τους, αφού οι εκθέσεις στήθηκαν κάποιο χρονικό διάστημα που εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχαν τα νέα αντικείμενα, στόχος βέβαια παραμένει και τα νέα να μπουν στο μουσείο.
Ποια η καλύτερη στιγμή ενός συντηρητή;
Ο συντηρητής στον αρχαιολογικό χώρο για εμένα είναι από τα πιο τυχερά άτομα, μιας και έχει την χαρά να πιάνει αντικείμενα του αρχαίου μας πολιτισμού μας, να τα περιεργάζεται, να δουλεύει πάνω σε αυτά, να μιλάει μαζί τους.
Αυτό θεωρώ εγώ τεράστια χαρά και ειδικά όταν βλέπει το αντικείμενο ολοκληρωμένο ή σε μια έκθεση η χαρά είναι ακόμα μεγαλύτερη.
Εδώ φτάνει ένα κομμάτι χώμα που μέσα βρίσκεται το αντικείμενο που αποτελεί τον πολιτισμό μας.
Επάγγελμα συντηρητής, τι θα λέγατε σε κάποιον που σκέφτεται να στραφεί σε αυτό;
Είναι ένα πολύ καλό επάγγελμα, απαιτεί αγάπη και μεράκι και για εμένα είναι ευτύχημα και χαρά, αφού κάθε μέρα πιάνεις στα χέρια σου τον αρχαίο πολιτισμό.
Βέβαια είναι ένας χώρος δύσκολος και κλειστός, κλειστός μιας και η επαγγελματική αποκατάσταση στο 90% και πάνω έχει να κάνει με το δημόσιο.
Το δημόσιο που αντιμετωπίζει προβλήματα, έτσι μόλις το 10% έχει ένα προσανατολισμό προς τον ιδιωτικό τομέα, έτσι υπάρχουν πάρα πολλοί συνάδελφοι που περιμένουν κάθε χρόνο να βγουν οι προκηρύξεις για έργα ώστε να συμμετάσχουν, άρα υπάρχει ένα πρόβλημα.
Όμως σαν επάγγελμα το θεωρώ ευτυχία, αν βέβαια καταφέρεις να το κάνεις επάγγελμα σου.
Και θα δουλέψει και σε περίεργες συνθήκες
Ναι εμείς δουλεύουμε με το χέρι και το μυαλό, η επιστήμη της συντήρησης επιβάλει να είσαι γνώστης πολλών πραγμάτων.
Ας πούμε εδώ υπάρχουν οδοντιατρικά εργαλεία, ακόμα δουλεύουμε με μικροσκοπία, ακόμα απαιτούνται γνώσεις χημείας, φυσικής, μηχανικής και το μυαλό να δουλεύει και τεχνικά ώστε ο συντηρητής να λύνει προβλήματα της στιγμής με πατέντες.
Και τέλος ένα συντηρητής είναι και εργατοτεχνίτης που θα δουλέψει και μέσα στη ζέστη αλλά και περίεργες συνθήκες, αφού αν βρεθεί για παράδειγμα σε ένα εκκλησάκι που γίνονται εργασίες μπορεί να συναντήσει νυχτερίδες, ποντίκια και γενικότερα το περιβάλλον να μην είναι ο,τι καλύτερο.
Οικονομοτεχνικά προβλήματα καθώς και έλλειψη προσωπικού υπάρχει;
Μεγάλο μέρος των εξόδων του Εργαστήριου καλύπτεται από χορηγίες, ευτυχώς δηλαδή που υπάρχουν και κάποιοι αρχαιόφιλοι που βοηθούν, πρέπει να σημειωθεί ότι το Υπουργείο Πολιτισμού έχει πολύ μικρή χρηματοδότηση.
Στην Εφορεία εργαζόμαστε 10 συντηρητές αορίστου διάρκειας, ενώ έρχονται και κάποιοι ακόμα με συμβάσεις.
Τα 10 άτομα δεν αρκούν, αλλά σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα και αν σκεφτούμε ότι βρισκόμαστε σε μια Περιφερειακή Εφορεία Αρχαιοτήτων ο αριθμός αυτός είναι ικανοποιητικός.
Όμως και 20 να έρθουν δεν θα είναι αρκετοί και πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι υπάρχει και πρόβλημα με το χώρο που βρισκόμαστε, μιας και τα εργαστήρια είναι πολύ μικρά και έτσι προκύπτει και θέμα χώρου.
Ενώ και να έρθουν παραπάνω συντηρητές δεν αρκεί, σας είπα και πριν ότι πρόκειται μια αλυσίδα, άρα θα χρειάζονται και παραπάνω αρχαιολόγοι, και παραπάνω οχήματα κοκ.
Όσο για άλλα ζητήματα που υπάρχουν, έχουμε 4 υπηρεσιακά αυτοκίνητα για να καλύψουμε όλη τη Μεσσηνία, έτσι προκύπτει σοβαρό πρόβλημα μετακίνησης, μιας και κάθε μέρα γίνονται πολλές εργασίες και μάλιστα σε περιοχές μακριά από την Καλαμάτα, αφού υπάρχουν έργα στη Μάνη, στον Ταΰγετο, στην Άνω Μέλπεια, στην Τριφυλία οπότε δημιουργείται λειτουργικό πρόβλημα, αλλά εμείς στο μέτρο του δυνατού προσπαθούμε να βρίσκουμε λύσεις και δεν επαναπαυόμαστε.
Σε επίπεδα εξοπλισμού το Εργαστήριο είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο, εδώ μπορούμε να αντιμετωπίσουμε πολλά υλικά και να πραγματοποιήσουμε συντηρήσεις υψηλού επιπέδου.
Μεσσηνία
Είδαμε πολλά αντικείμενα από τη διάνοιξη Τζάνε- Καλαμάκι, να περιμένουμε και άλλα αρχαία από εκεί;
Ναι σίγουρα θα υπάρξουν και άλλα αφού εκεί βρεθήκαμε μπροστά σε μια πολύ σημαντική αρχαιολογική θέση, θέση που ξέραμε αλλά ποτέ δεν είχαμε τη δυνατότητα να την σκάψουμε σε τέτοιο εύρος, αφού για να συμβεί αυτό θα πρέπει να προηγηθούν απαλλοτριώσεις κάτι που έγινε εκεί με την ευκαιρία της διάνοιξης του δρόμου.
Όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες θεωρώ ότι θα γίνει ένας μεγάλος χώρος ανάλογος της Αρχαίας Μεσσήνης, πρόκειται ουσιαστικά για μια περιτοιχισμένη πόλη.
Θέση που είπατε ξέρατε, όπως ξέρετε και άλλες στη Μεσσηνία…
Γενικότερα ξέρουμε, το πρόβλημα είναι όμως ότι δεν είναι εύκολα να προστατευθούν στο βαθμός που εμείς θα θέλαμε, ελλειψεί πόρων, ελλειψει δυναμικού και αυτό είναι το μεγάλο μας παράπονο, ότι δηλαδή δε μπορούμε να τα προστατέψουμε όπως εμείς θέλουμε.
Υπάρχουν μεταξύ άλλων θολωτοί τάφοι διάσπαρτοι στη Μεσσηνία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά εκκλησάκια, κάνουμε ό,τι μπορούμε αλλά είναι μια σταγόνα στον ωκεανό.
Πάντως εμείς δουλεύουμε με ζήλο και αυταπάρνηση για να σωθούν, αλλά παραμένει λίγο.
Οι δράσεις στη Μεσσηνία
1. Στο Εργαστήριο Συντήρησης Αρχαιοτήτων του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας (ΑΜΜ) η δράση θα πραγματοποιηθεί στις 7,9 και 10 Οκτωβρίου 2019, σε ολιγομελείς ομάδες έως δέκα ατόμων και ώρα από 11:30 έως 13:30.
Η είσοδος είναι ελεύθερη και είναι απαραίτητη η έγκαιρη δήλωση συμμετοχής στην υπεύθυνη της δράσης κ. Σταυρούλα Πουλυμενέα στο τηλέφωνο 6987772375.
2. Παρακολούθηση των εργασιών συντήρησης που πραγματοποιούνται κατά χώραν, στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Μεσσήνης.
Η δράση θα πραγματοποιηθεί στις 11 Οκτωβρίου 2019 και ώρα από 10:30 έως 13:30. Η είσοδος είναι ελεύθερη και είναι απαραίτητη η έγκαιρη δήλωση συμμετοχής στην υπεύθυνη της δράσης κ. Σταυρούλα Πολυμενέα στο τηλέφωνο 6987772375.
3. Επίσκεψη στο αναστηλωμένο μοναστηριακό συγκρότημα του Ανδρομονάστηρου, που βρίσκεται στον οικισμό Πετραλώνων Μεσσηνίας και σε απόσταση 5 (πέντε) χιλιομέτρων από την Αρχαία Μεσσήνη. Οι συντηρητές Αρχαιοτήτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, θα παρουσιάσουν το έργο της συντήρησης που υλοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης του μνημείου. Η δράση θα πραγματοποιηθεί στις 11 Οκτωβρίου 2019 και ώρα από 11:00 έως 13:00. Η είσοδος είναι ελεύθερη και είναι απαραίτητη η έγκαιρη δήλωση συμμετοχής στον υπεύθυνο της δράσης κ. Γεώργιο Τσαΐρη στο τηλέφωνο 27210 22534.
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
