Το Survivors είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε ανθρώπους που είναι ήρωες, ακόμη κι αν αυτό τους κοστίζει
Το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου, ο σπουδαίος αυτός θεσμός που συνεχίζει με συνέπεια για 11ο χρόνο κόντρα σε κάθε είδους δυσχέρειες, ετοιμάζεται να ανοίξει εκ νέου στον ελληνικό νότο ένα δεκαήμερο παράθυρο στον κόσμο, με το φακό στραμμένο αυτή τη φορά στην αλληλεγγύη.
Το φετινό ραντεβού είναι 21-30 Νοεμβρίου 2025 στην Καλαμάτα και 13 ακόμη πόλεις (Φιλιατρά, Σπάρτη, Άργος, Γύθειο, Μονεμβασιά, Τρίπολη, Δημητσάνα, Ναύπλιο, Ξυλόκαστρο, Λεωνίδιο, Στυμφαλία, Ακράτα, Πάτρα) με προβολή ταινιών, εργαστήρια και παράλληλες δράσεις για όλους. Το «Θ» φιλοξενεί μια σειρά από συνεντεύξεις σκηνοθετών που θα φιλοξενηθούν στο φετινό φεστιβάλ και έχουν πολλά ενδιαφέροντα να πουν τόσο με τις εικόνες όσο και με το λόγο τους. Ο 46χρονος κινηματογραφιστής Oliver Stiller, βραβευμένος με Γερμανικό Βραβείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταπιάνεται (ξανά) μέσα από την ταινία μικρού μήκους Survivors/Επιζώντες (Γερμανία 2024-διάρκειας 18′), που θα προβληθεί την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου (6.30 μ.μ.), με την εξαφάνιση 43 φοιτητών το 2014 στο Μεξικό από επιθέσεις των δυνάμεων ασφαλείας…
-Τι σας ώθησε να επιστρέψετε στην Ayotzinapa (Αγιοτσινάπα) μετά το προηγούμενο έργο σας, Esperanza 43;
Γύρισα την ταινία Esperanza 43 το 2015 σχετικά με τα γεγονότα του προηγούμενου έτους. Τότε, παρά την τραγωδία και τους έξι θανάτους εκείνης της νύχτας, υπήρχε ένα κλίμα αισιοδοξίας ανάμεσα στους επιζώντες – στους συμφοιτητές των αγνοουμένων. Υπήρχε ελπίδα ότι οι 43 φοιτητές θα βρεθούν ζωντανοί. Ο Ernesto ήταν ήδη ένας από τους πρωταγωνιστές μου. Με εντυπωσίασαν η ενέργεια και η ευφράδειά του· ήξερα ότι θα γινόταν εξαιρετικός δάσκαλος. Επέστρεψα για δεύτερη φορά στην Ayotzinapa το 2017. Πολλά είχαν αλλάξει. Οι επιζώντες βρίσκονταν ακόμη στο πανεπιστήμιο, κουρασμένοι και απογοητευμένοι, καθώς η υπόθεση παρέμενε άλυτη και η ελπίδα έσβηνε. Ήταν η στιγμή που κάποιοι είχαν ήδη εγκαταλείψει τις σπουδές τους. Η συνάντηση με τον Ernesto το 2017 με συγκλόνισε – τότε συνειδητοποίησα ότι η δουλειά μου δεν είχε τελειώσει. Η πραγματικότητα της υπόθεσης ήταν συντριπτική. Τα ανεξιχνίαστα γεγονότα κρέμονταν σαν μαύρο σύννεφο πάνω από το πανεπιστήμιο. Συνάντησα ξανά και τον Ernesto. Πήγα για να του πω ότι, με το Esperanza 43, είχαμε καταφέρει να ευαισθητοποιήσουμε πολύ κόσμο. Εκείνος μου απάντησε κοφτά ότι οι φοιτητές έπρεπε να ζουν με τα γεγονότα καθημερινά, να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες του κοινωνικού τους αγώνα, ενώ οι κινηματογραφιστές είχαν πια φύγει. Ο χαρισματικός, γεμάτος ενέργεια Ernesto είχε αλλάξει από τον μακροχρόνιο αγώνα. Τα λόγια του έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μου. Η ιστορία των επιζώντων είχε γίνει πλέον και δική μου ιστορία.
-Πώς προσεγγίσατε τους Eduardo και Ernesto, γνωρίζοντας το βάθος του τραύματός τους;
Δεν ήξερα πόσο βαθύ ήταν το τραύμα τους. Παρέμεινα όμως σε επαφή μαζί τους. Ήξερα ότι συνέχιζαν να βοηθούν ενεργά στις έρευνες. Το δικαστικό σύστημα δε σημείωνε καμία ουσιαστική πρόοδο και το ζήτημα της Ayotzinapa έσβηνε από τη δημόσια συζήτηση· οι νεότερες γενιές γνώριζαν ελάχιστα. Η ιδέα για την ταινία Survivors γεννήθηκε το 2017· την υλοποίησα το 2022. Οι επιζώντες δέχτηκαν γρήγορα να συμμετάσχουν. Αρχικά σχεδίαζα να έχω τρεις πρωταγωνιστές, όμως ο ένας είχε απομακρυνθεί εντελώς από την υπόθεση για να ξεκινήσει νέα ζωή, ενώ ένας άλλος εργαζόταν πλέον σε κυβερνητική θέση. Ο καθηγητής Edgardo Buscaglia, που συμμετέχει στην ταινία, μου είχε ήδη εξηγήσει ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε.
-Πώς διατηρήσατε την ισορροπία ανάμεσα στη δημοσιογραφική καταγραφή και τη συναισθηματική αφήγηση;
Πέρασα πολύ καιρό ερευνώντας στο Μεξικό, καθώς ετοιμάζω και την ταινία μυθοπλασίας μου Das Leben hat noch Schulden (“Η ζωή έχει ακόμη χρέη”). Ταξίδεψα στην Ayotzinapa γιατί η χώρα είχε αλλάξει ριζικά μετά την εξαφάνιση των 43 φοιτητών. Έπρεπε να το κατανοήσω σε βάθος. Δεν προσπάθησα συνειδητά να κρατήσω ισορροπία· είμαι σκηνοθέτης μυθοπλασίας, αλλά τα γεγονότα που έζησα το 2015, το 2017 και ξανά το 2022 με μετέτρεψαν σε ντοκιμαντερίστα. Οι δύο πρωταγωνιστές έχασαν πολλά εξαιτίας της υπόθεσης: ο ένας τις κοινωνικές του σχέσεις, ο άλλος την επαγγελματική του πορεία. Η νύχτα της 26ης προς 27η Σεπτεμβρίου 2014 άλλαξε για πάντα τις ζωές τους, χωρίς να το έχουν επιλέξει.
-Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία κατά τα γυρίσματα;
Ένα μήνα πριν από τα γυρίσματα έγινα μάρτυρας ενός βίαιου περιστατικού στη Γερμανία, όπου κάποιος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Προσπάθησα να τον προστατεύσω, αλλά δεν τα κατάφερα. Ίσως έπειτα από αυτό κατάλαβα καλύτερα τους επιζώντες, χωρίς να χρειάζονται πολλές ερωτήσεις. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής έζησα μαζί τους για λίγο. Βίωσα το τραύμα τους από κοντά, οκτώ χρόνια μετά τα γεγονότα. Ήταν απολύτως ειλικρινείς μαζί μου. Ως σκηνοθέτης, αισθάνομαι ευθύνη για το πώς τους παρουσιάζω δημόσια. Αυτό που κάνουν είναι τίμιο και αξιοθαύμαστο, και θεωρώ καθήκον μου να το δείξω. Γίναμε φίλοι. Για μένα, τα κοινωνικά ντοκιμαντέρ δεν είναι ποτέ επιχείρηση.
-Επιλέξατε να εστιάσετε στους επιζώντες και όχι στις οικογένειες των αγνοουμένων. Τι θέλατε να δείξετε με αυτή τη μετατόπιση;
Κανείς δεν ασχολήθηκε ποτέ με τους επιζώντες — με τους συμφοιτητές των 43 αγνοουμένων. Οι ιστορίες τους με εντυπωσίασαν ήδη από το 2015. Ήταν φυσική εξέλιξη να συνεχίσω μαζί τους. Ο Ernesto στεκόταν δίπλα στον Julio Cesar Ramírez Nava όταν εκείνος πυροβολήθηκε στο κεφάλι. Ήταν, επίσης, σε ένα από τα λεωφορεία από τα οποία οι φοιτητές απήχθησαν από τις δυνάμεις ασφαλείας και δε βρέθηκαν ποτέ. Θα μπορούσε να είναι διπλό θύμα. Οι θύτες με στολές τού στέρησαν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του. Το ίδιο συνέβη και με τον Eduardo, απλώς ο καθένας το αντιμετωπίζει διαφορετικά.
-Εννέα χρόνια μετά, ποια είναι η κατάσταση στο Μεξικό; Υπάρχει ακόμη ελπίδα για δικαιοσύνη;
Πριν γυρίσω την ταινία, η Ανεξάρτητη Διεπιστημονική Ομάδα Ειδικών (GIEI) της Διαμερικανικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε δημοσιεύσει το τελικό της πόρισμα και ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει τη δουλειά της τον Ιούλιο του 2023 λόγω έλλειψης νέων στοιχείων. Ήταν το τελευταίο φως ελπίδας στην έρευνα, και έσβησε. Πάντα μπορεί να υπάρξει εξέλιξη· υπάρχουν άνθρωποι που ξέρουν την αλήθεια, όπως ο πρώην διευθυντής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Εγκληματολογικών Ερευνών, που αρνήθηκε να καταθέσει από την εξορία. Ίσως κάποτε υπάρξουν ομολογίες ή νέα ευρήματα. Υπάρχει πάντα ελπίδα.
-Πώς αντιλαμβάνεστε το ρόλο του κινηματογράφου στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης;
Αφού πλέον τα δικαστήρια δεν μπορούν να δράσουν χωρίς νέα στοιχεία, το σημαντικότερο είναι να μην ξεχάσουμε. Όπως είπε ο Eduardo: «Όποιος ξεχνά, επαναλαμβάνει τα λάθη του, την ιστορία του». Όταν πρόβαλα την ταινία στο Μεξικό, το κοινό αντανακλούσε ακριβώς αυτό το μήνυμα. Μια φίλη μού είπε μετά την πρώτη προβολή: «Γιατί δεν κλαίει κανείς στην ταινία; Ήταν τόσο φρικτό έγκλημα!». Και της απάντησα: Αυτό είναι το νόημα. Έχουν περάσει έντεκα χρόνια, η ώρα των δακρύων έχει περάσει. Τώρα έχει σημασία να διατηρηθεί η μνήμη ζωντανή, γιατί το έγκλημα παραμένει άλυτο, οι φοιτητές δεν έχουν βρεθεί, ούτε οι ένοχοι.
-Τι θα θέλατε να νιώσει ο θεατής στο τέλος της ταινίας — οργή, ελπίδα, συμπόνια ή κάτι άλλο;
Οι πρωταγωνιστές δεν τα παρατούν. Ποτέ! Θα συνεχίσουν το δρόμο τους, γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούν να αφήσουν την υπόθεση πίσω τους, τουλάχιστον μέχρι να αποδοθεί δικαιοσύνη. Το συναίσθημα που θα ήθελα να μείνει στο κοινό είναι ο θαυμασμός.
-Πώς σας άλλαξε προσωπικά αυτή η εμπειρία; Έπειτα από τόση έρευνα και επαφή με ανθρώπους που φέρουν τραύμα, τι μένει μέσα σας;
Ως σκηνοθέτης, έχω πάντα την κάμερα σαν ασπίδα ανάμεσα σε μένα και τα γεγονότα. Ναι, το τραύμα βρίσκεται στον πυρήνα της ταινίας, αλλά γύρω του βλέπω πιο δυνατές προσωπικότητες. Ο αδυσώπητος αγώνας που είδα με άλλαξε, φυσικά. Είμαι όμως τυχερός, εγώ δε βίωσα τη βία όπως εκείνοι. Για μένα έμεινε θεωρία, αλλά με έκανε πιο συνειδητό.
-Είναι η πρώτη σας φορά στην Ελλάδα; Είχατε ακούσει για το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου;
Δουλεύω εδώ και χρόνια σε κρουαζιερόπλοια, γυρίζοντας ταξιδιωτικά ντοκιμαντέρ. Έτσι είχα την τύχη να επισκεφθώ την Ελλάδα αρκετές φορές, Πειραιά, Αθήνα, Ρόδο, Κρήτη, Κυκλάδες. Έχω δει αποσπάσματα του πλούσιου πολιτιστικού σας πλαισίου. Ωστόσο, με τη συμμετοχή μου στο φεστιβάλ είναι η πρώτη φορά που θα δω τη χώρα με τα δικά μου μάτια, για τον εαυτό μου. Το να παρουσιάζεις μια ταινία σε μια χώρα είναι, για μένα, σαν να φτάνεις στον Όλυμπο. Ανυπομονώ!
-Γιατί θα προτρέπατε κάποιον να έρθει να δει την ταινία σας;
Το Survivors δεν είναι θέαμα. Είναι, όμως, μια ευκαιρία να γνωρίσουμε ανθρώπους που αναλαμβάνουν ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, μεγαλύτερη από την ίδια τους τη ζωή. Δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να συνεχίσουν τον αγώνα. Είναι ήρωες, ακόμη κι αν αυτό τους κοστίζει. Η παρουσία τους και μόνο είναι, πιστεύω, πηγή έμπνευσης για κάθε θεατή.
—
Βιογραφικό Σκηνοθέτη – Oliver Stiller
Ο Oliver Stiller (46 ετών) σπούδασε Διεθνή Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αυτή την περίοδο γράφει τα σενάρια για τη γερμανο-μεξικανική ταινία μυθοπλασίας “Das Leben hat noch Schulden” και για το νέο του πρότζεκτ “MS Schwarze Trane”.
Η ταινία μικρού μήκους ντοκιμαντέρ “Esperanza 43”, σε σκηνοθεσία του Oliver Stiller, αφορά τους απαχθέντες και πιθανότατα δολοφονημένους φοιτητές της Αγιοτσινάπα (Ayotzinapa), στο Μεξικό, και τιμήθηκε με το Γερμανικό Βραβείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Deutscher Menschenrechts-Filmpreis) το 2016 στην κατηγορία ταινιών μικρού μήκους.
Η νέα του ταινία, “Survivors”, πραγματεύεται επίσης την υπόθεση της Αγιοτσινάπα.
Όπως και τα “Esperanza 43” και “Survivors”, έτσι και το ντοκιμαντέρ μικρού μήκους “Exodus”, που αφορά στο πρώτο ιστορικό καραβάνι μεταναστών από την Κεντρική Αμερική, δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια ερευνητικού ταξιδιού για την ταινία “Das Leben hat noch Schulden” και έχει αποσπάσει πλήθος διακρίσεων.
Η πιο πρόσφατη ταινία μικρού μήκους μυθοπλασίας του Oliver Stiller είναι το “The Hawk / Der Bussard”.
