Αβέβαιος για το τι θα συναντήσει, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής χρησιμοποιεί τη φράση του Αμερικανού προέδρου Τρούμαν “Boys, pray for me” (Παιδιά, προσευχηθείτε για μένα), απευθυνόμενος προς τους δημοσιογράφους, λίγο πριν επιβιβαστεί στο αεροπλάνο που του έχει παραχωρήσει ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, προκειμένου να επιστρέψει στην Ελλάδα.
Με το στρατιωτικό δικτατορικό καθεστώς να καταρρέει υπό το βάρος της τραγωδίας της Κύπρου, περίπου στις 2 τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου του 1974 θα προσγειωθεί στην Αθήνα και θα γίνει δεκτός με ενθουσιώδεις επευφημίες από το πλήθος, που στην επιστροφή του βλέπει και την επιστροφή της πολυπόθητης δημοκρατίας.
Και εγένετο δημοκρατία
Το τέλος της Δικτατορίας στην Ελλάδα έμελλε να πυροδοτηθεί από την αρχή της τραγωδίας στην Κύπρο. Το πραξικόπημα και η αποτυχημένη προσπάθεια δολοφονίας εναντίον του αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 15 Ιουλίου, καθώς και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο πέντε μέρες μετά, οδήγησαν τη στρατιωτική χούντα στην κατάρρευση και την Ελλάδα σε κατάσταση κενού εξουσίας.
Σε πλήρη αδυναμία να διαχειριστεί την κρίση, ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», Φαίδων Γκιζίκης, αποφασίζει να καλέσει σε κοινή σύσκεψη τους αρχηγούς των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητές της πριν από την επιβολή της δικτατορίας εποχής, ώστε να παραδώσει την εξουσία σε πολιτικά χέρια.
Αντίθετος στην απόφαση ο Ιωαννίδης ζητά διήμερη άδεια, όπως ακριβώς είχε κάνει όταν σχεδίασε την ανατροπή Παπαδόπουλου. Αυτή τη φορά θα έστελνε τους καταδρομείς του στον Εθνικό Κήπο.
Με παρέμβαση του Αβέρωφ αλλά και του αρχηγού του Πολεμικού Ναυτικού, Νίκου Αραπάκη, η αρχική σκέψη για ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος ανετράπη την 21η Απριλίου του 1967, απορρίπτεται και πρωθυπουργός αποφασίζεται να αναλάβει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο τηλεφωνεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, εφόσον ενημερωθεί, είναι ο στενός του συνεργάτης, Τάκης Λαμπρίας. Είναι 5 το απόγευμα κι εκείνος βρίσκεται στο Λονδίνο. Του ζητάει 9 η ώρα να είναι στο Παρίσι. Όταν ο Λαμπρίας του λέει ότι δεν υπάρχει εισιτήριο, ο Καραμανλής απαντάει αφοπλιστικά: «Έλα με τα πόδια! Εγώ στις 9 θα φύγω!».
Τα γεγονότα που σημάδεψαν
τη Μεταπολίτευση
Είχαν περάσει επτά χρόνια κατά τα οποία η Ελλάδα είχε μπει στον «γύψο». «Η αποκατάσταση της δημοκρατίας σαν γεγονός αυτό καθεαυτό δε θα μπορούσε παρά να αποτελεί τον πρώτο και πιο σημαντικό σταθμό στην πορεία αυτών των σαράντα χρόνων», λέει ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ηλίας Νικολακόπουλος, ο οποίος μιλώντας στο tvxs.gr, αναλύει τα τρία πλέον σημαντικά εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα της περιόδου της Μεταπολίτευσης. Όπως σημειώνει δε, πρόκειται για το πρώτο εδραιωμένο δημοκρατικό καθεστώς στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία που μετρά τόσα συναπτά έτη.
Οι εκλογές του 1981 είναι για τον κύριο Νικολακόπουλο το δεύτερο σημείο αναφοράς των τελευταίων σαράντα πολιτικών χρόνων. «Οι εκλογές του 1981 είναι ένα κομβικό γεγονός, καθώς για πρώτη φορά μετά το πολυτάραχο παρελθόν, παρατηρούμε μια τόσο ομαλή εναλλαγή κομμάτων με διαφορετική παραταξιακή ταυτότητα, στην εξουσία. Στην πολιτική επιστήμη θεωρούμε το 1974 ως τη στιγμή μετάβασης στη δημοκρατία, αλλά το 1981 αποτελεί τη χρονιά που η δημοκρατία πια εδραιώνεται», σημειώνει.
«Σε συνταγματικό και πολιτικό επίπεδο, την περίοδο 1974-1981 τα πράγματα έγιναν με τη λογική της βελούδινης μετάβασης, προφανώς όμως έμεναν πάρα πολλά επί μέρους ζητήματα να ρυθμιστούν. Τέτοια ζητήματα ήταν π.χ. το θέμα της αναγνώρισης της Εθνικής Αντίστασης, ο επαναπατρισμός των προσφύγων, η λειτουργία του συνδικαλιστικού κινήματος, ο πολιτικός γάμος, κ.ά.», σχολιάζει ο Ηλίας Νικολακόπουλος.
«Όλα αυτά δε ρυθμίστηκαν από την πρώτη περίοδο και, επομένως, δημιούργησαν ένα αίτημα για πραγματική μετάβαση σε ένα δημοκρατικό καθεστώς σε όλα τα επίπεδα κι όχι μόνο στο κεντρικό πολιτικό. Αυτό τροφοδότησε τη δυναμική του ΠΑΣΟΚ, που άρχισε να αναδεικνύεται ως εναλλακτικός πόλος εξουσίας και ήδη από τις αρχές του 1980 δημοσκοπικά ήταν στην πρώτη θέση, συνθέτοντας αυτά τα αιτήματα. Επομένως, το 1981 ήρθε περίπου σαν ώριμος καρπός», θα εξηγήσει.
Από τα πλέον σημαντικά γεγονότα της μεταπολιτευτικής περιόδου δε θα μπορούσε παρά να είναι και η παρούσα κρίση. «Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1980-81 ουσιαστικά βοήθησε πάρα πολύ στην εδραίωση της δημοκρατίας και λειτούργησε σε αρκετά μεγάλο βαθμό, καθώς, παρά τις όποιες παλινδρομήσεις στην οικονομική πολιτική, οδήγησε στη σχετικά ομαλή λειτουργία της οικονομίας. Η οικονομία, όμως, στηριζόταν σε πήλινα πόδια κι αυτό αποδείχτηκε με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης», θα υπογραμμίσει ο κύριος Νικολακόπουλος.
Το ξέσπασμα της κρίσης το 2010 είναι πολύ σημαντικό, καθώς, σε αντίθεση με την πρώτη περίοδο της ευρωπαϊκής εμπειρίας, οδηγεί σε αποδυνάμωση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, θα παρατηρήσει ο καθηγητής. «Άλλη μία σημαντική παρατήρηση είναι ότι η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά συνολικά πολιτική, κι όπως είδαμε στις εκλογές του 2012, ήταν το γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση ενός παγιωμένου κομματικού συστήματος πολλών ετών», συμπληρώνει.
«Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που φτιάχτηκε με τις συνεχείς διευρύνσεις και ιδιαίτερα με την τελευταία, που αφορά στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, αλλά και την Κύπρο, αποδείχτηκε εξαιρετικά ατελές», σημειώνει ο Ηλίας Νικολακόπουλος. «Αυτό οδήγησε στο να έχουμε σήμερα μια λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία σε πολλά σημεία παραπέμπει στα χρόνια που προηγήθηκαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στο καθαρά πολιτικό επίπεδο το έτος 1989 είναι ένα σημείο τομής με παγκόσμιες επιπτώσεις. «Η πτώση του τείχους και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης θα παίξει ρόλο συνολικά στη διαμόρφωση της ιδεολογίας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα», σημειώνει ο κ. Νικολακόπουλος. «Η άμεση συνέπεια για την Ελλάδα είναι η νέα διάσπαση του Κομουνιστικού Κόμματος, που εν τέλει θα οδηγήσει διαχρονικά σε μία αποδυνάμωση συνολικά της Αριστεράς», εξηγεί. «Το έτος 1989 είναι εκεί που τελειώνει αυτό που λέμε ο σύντομος 20ός αιώνας», θα πει.
Η δημοκρατία που έχουμε…
ή δημοκρατία που θέλουμε;
Η πτώση της δικτατορίας δημιούργησε τις ευνοϊκές συνθήκες που γέννησαν την ελπίδα ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες γερές δομές που θα οδηγούσαν την Ελλάδα σε ένα μέλλον προόδου. Αν και τα επιτεύγματα της περιόδου σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο ήταν σημαντικά, καθώς θεμελίωσαν τον εκδημοκρατισμό που είχε τόσο ανάγκη η ελληνική κοινωνία, η αδυναμία εξάλειψης παλαιοκομματικών λογικών που απέτρεψαν τη ριζική πολιτική και οικονομική αναδιάρθρωση του σκηνικού, σε συνδυασμό με την αμφιλεγόμενη εκμετάλλευση της ευκαιρίας που έδωσε η ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια, καθώς και η κανονικοποίηση της διαφθοράς, θέτουν σήμερα την περίοδο της Μεταπολίτευσης στο στόχαστρο της κριτικής, όσον αφορά στο αν πέτυχε τα διακυβεύματα που υποσχέθηκε.
Ένα από τα ερωτήματα που τίθενται σχετικά με το γιατί συνέβη αυτό, είναι το αν η πυκνότητα των γεγονότων της τελευταίας 40ετίας βρήκε το πρόσφορο – πολιτικά ώριμο κοινό που θα μπορούσε ομαλά να τα αφομοιώσει. «Νομίζω ότι τουλάχιστον τα πρώτα 20 χρόνια τα γεγονότα κύλησαν σταδιακά δίνοντας δυνατότητα αφομοίωσης. Δηλαδή, η ευκολία με την οποία μέσα σε 15 χρόνια περάσαμε στην αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης και στην απάλειψη των συνεπειών του Εμφυλίου – σαν είδος εθνικής συμφιλίωσης – δηλαδή η ευκολία στο πόσο γρήγορα καταναλώθηκε η προηγούμενη ιστορία κι αφομοιώθηκε ταυτοχρόνως, σημαίνει ότι εκεί η κοινωνία ήταν ώριμη», παρατηρεί ο Ηλίας Νικολακόπουλος.
«Τα τελευταία χρόνια από την κρίση και μετά φοβάμαι ότι η πυκνότητα των γεγονότων είναι τέτοια που δεν ευνοεί μια ήρεμη αφομοίωση», εκτιμά, ωστόσο, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όσον αφορά στο ερώτημα που στερεοτυπικά συχνά διατυπώνεται για το κατά πόσο η δημοκρατία πέτυχε, ο κύριος Νικολακόπουλος κάνει έναν σαφή διαχωρισμό.
«Το όραμα της δημοκρατίας από μια άποψη τυπική έχει πετύχει. Δηλαδή, ό,τι και να λέμε, δεν έχει υπάρξει άλλη περίοδος της ελληνικής ιστορίας ομαλού κοινοβουλευτικού βίου επί τέσσερις συναπτές δεκαετίες», λέει. «Αυτό δε σημαίνει ότι η πρόοδος της δημοκρατίας είναι και η επιθυμητή», τονίζει ωστόσο. «Δυστυχώς, η πρόοδος της δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια αρχίζει να φθίνει. Επίσης παθογένειες οι οποίες ήταν παραδοσιακές, όπως τα πελατειακά συστήματα, η καταστολή, η εμφάνιση ακραίων απόψεων από την αναζωογόνηση εθνικισμών, γιγαντώνονται», εξηγεί.
«Να πω απλώς ότι η φθίνουσα πορεία της δημοκρατίας δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Είναι άμεσα συσχετισμένη με διεθνή φαινόμενα», θα καταλήξει, ενώ σχολιάζοντας την κινδυνολογία περί πτώσης δημοκρατιών στην Ευρώπη, εκτιμά πως δε θα γίνουμε μάρτυρες τέτοιων εξελίξεων, αλλά θα δούμε σίγουρα την απίσχνανση δημοκρατιών όσον αφορά στο «δημοκρατικό πολιτεύεσθαι».
Της Ελένης Μπέλλου
Πηγή:tvxs.gr
