Η συχνότητα εμφάνισης του διαβήτη, αλλά και τα ποσοστά της παχυσαρκίας, αυξάνονται δραματικά τα τελευταία χρόνια, με όλες τις συνέπειες που μπορεί να έχουν στο σύντομο μέλλον για πάρα πολλούς πλέον συνανθρώπους μας.
Μεγάλες μελέτες που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα συνδέουν αιτιολογικά το είδος των μικροβίων που συμβιώνουν μαζί μας ζώντας στα τοιχώματα του εντερικού μας αυλού και που είναι απολύτως απαραίτητα για την πέψη των τροφών, με την αυξητική τάση των ποσοστών της παχυσαρκίας, του διαβήτη, αλλά και των κακοηθειών.
Για να γίνει κατανοητή η τάξη μεγέθους του μικροβιακού μας αποικισμού, θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα κύτταρά τους είναι τρισεκατομμύρια σε αριθμό και διακρίνονται σε 500-1.000 διαφορετικά είδη. Ο αποικισμός ξεκινά αμέσως μετά την ενδομήτριό μας ζωή και η πρώτη διαφοροποίηση των μικροβίων έχει να κάνει με το αν η γέννησή μας ήταν με φυσιολογικό τοκετό ή με καισαρική τομή. Το είδος της διατροφής μας, η γεωγραφική ζώνη που ζούμε, η υπέρμετρη χρήση των αντιβιοτικών στην παιδική ηλικία, οι εμβολιασμοί, τα ταξίδια σε «εξωτικούς» προορισμούς και τα βιομηχανικά παρασκευασμένα τρόφιμα, είναι οι συνηθέστερες αιτίες που τροποποιούν τη χλωρίδα του εντέρου μας. Το μικροβίωμα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του αμυντικού ανοσοποιητικού μας συστήματος και ο αγώνας επιβίωσης των μικροβίων αυτών απέναντι σε παθογόνους, για παράδειγμα, μικροοργανισμούς που προσλαμβάνονται διατροφικά, μας προστατεύει κι εμάς παράλληλα από πολλές ασθένειες. Η προστασία μας από νοσήματα του πεπτικού, όπως η ελκώδης κολίτιδα ή νόσος του Crohn, ποικίλες αλλεργικές καταστάσεις, τα μεταβολικά νοσήματα, αλλά μέχρι και ο αυτισμός, αποτελούν πεδία στα οποία διεξάγονται έρευνες σε όλα τα διεθνώς αναγνωρισμένα κέντρα.
Όταν επιχειρήθηκε αποικισμός του εντέρου παχύσαρκων ατόμων με παρουσία προδιαβήτη με μικροβιακούς πληθυσμούς που ελήφθησαν από το εντερικό τοίχωμα αδυνάτων, επετεύχθη μεγάλη βελτίωση του μεταβολισμού τους. Επομένως, θα μπορούσε κανένας να υποθέσει ότι, διερευνώντας το είδος των μικροβίων στις καλλιέργειες κοπράνων μας, μπορεί να διαγνώσει αν έχουμε αυξημένο τον κίνδυνο για ανάπτυξη σακχαρώδη διαβήτη.
Η κύρια αιτία της «επιδημίας» παχυσαρκίας και του τύπου 2 διαβήτη έχει αποδοθεί στην μείωση της φυσικής δραστηριότητας και στην υιοθέτηση διατροφικών προτύπων με υψηλής θερμιδικής αξίας τρόφιμα. Τα μικρόβια στο έντερο είναι μικροοργανισμοί που κι αυτά για τις ενεργειακές τους ανάγκες χρησιμοποιούν την τροφή μας για να τρέφονται. Η τροποποίηση των συστατικών της προσλαμβανόμενης τροφής μας μπορεί να τροποποιήσει τόσο το είδος των μικροβίων όσο και τη λειτουργικότητά τους. Αν, λοιπόν, για παράδειγμα τα τρόφιμα που προσλαμβάνουμε είναι πιο πλούσια σε λιπαρά, αυξάνεται ο αριθμός εκείνος των μικροβίων που τρέφονται κατ’ εξοχήν με λιπαρά και οι «τοξίνες» τους επιβαρύνουν τη λειτουργία του οργανισμού μας. Οι τοξίνες αυτές από την αποδόμηση των λιπαρών τροφίμων είναι ουσίες ερεθιστικές για το τοίχωμα του εντέρου μας, επηρεάζοντας αρνητικά τους ανοσολογικούς κυτταρικούς μας μηχανισμούς, που μπορεί στο μάκρος του χρόνου να προκαλέσουν την ανάπτυξη καρκίνου. Επίσης, σε μελέτες με παχύσαρκες γυναίκες σε εμμηνόπαυση στη Σουηδία, η παρουσία διαβήτη συνδέθηκε με συγκεκριμένα είδη μικροβίων, καθώς η υπέρμετρη ανάπτυξη των αποικιών τους στο έντερο ήταν απότοκος της μη ορθής διατροφή τους. Αλλά και ο τύπου 1 διαβήτης (ινσουλινοεξαρτώμενο), που η εμφάνισή του δε σχετίζεται με το υπέρβαρο του σώματος, φαίνεται πλέον να σχετίζεται με το είδος του εντερικού μικροβιώματος, αφού επηρεάζεται από τη διατροφή αλλά και τη χρήση των αντιβιοτικών στην παιδική ηλικία.
Το γεγονός ότι η αύξηση των ποσοστών τα τελευταία χρόνια είναι σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες (παιδική στην Φινλανδία, εφηβική στις ΗΠΑ), μόνο το πολύ στο 30% των μονοωικών δίδυμων παρουσιάζουν και οι 2 διαβήτη και το γεγονός ότι σε πειραματόζωα η χορήγηση προβιοτικών προφύλαξε, ενώ η χορήγηση αντιβιοτικών επιδείνωσε τα ποσοστά εμφάνισης τύπου 1 διαβήτη, ενίσχυσαν τις υποψίες ότι περιβαλλοντικοί παράγοντες, πέρα από το γενετικό υπόστρωμα, μπορεί να ευθύνονται για την έξαρση των κρουσμάτων, παρεμβαίνοντας δραστικά μέσω της διατροφής στην ποικιλομορφία και τη λειτουργικότητα του εντερικού μικροβιώματος. Μερικές πρωτεΐνες του αγελαδινού γάλακτος, εντεροϊοί, συντηρητικά των τροφίμων, καθώς και μια ποικιλία από παρασιτοκτόνα και ζιζανιοκτόνα που προσλαμβάνονται μέσω της τροφικής αλυσίδας, έχουν ενοχοποιηθεί ότι πυροδοτούν τις διαδικασίες.
Η υιοθέτηση προγραμμάτων άσκησης σε τακτική βάση βελτιώνει την ποιότητα ζωής, γιατί συμβάλλει στην αντιμετώπιση χρόνιων νοσημάτων, όπως τα νοσήματα του καρδιαγγειακού και ο σακχαρώδης διαβήτης. Πρόσφατες παρατηρήσεις επισημαίνουν ότι το είδος και η ένταση της άσκησης επεμβαίνουν στο μικροβίωμα που συμβιώνει στον εντερικό βλεννογόνο και πιθανά μέσω αυτής της διαδικασίας να συμβάλλει και στην προαγωγή της υγείας.
Ανοίγονται πλέον νέοι δρόμοι, όχι μόνο στην κατανόηση των μηχανισμών που οδηγούν στην ανάπτυξη μιας σειράς χρόνιων νοσημάτων, αλλά και στη διερεύνηση καινοτόμων θεραπευτικών χειρισμών. Μέχρι τώρα στοχεύαμε αποκλειστικά στον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ τώρα θα αντιμετωπίζουμε και «φιλοξενούμενους» οργανισμούς.
Ας μη μας διαφεύγει ότι οι γνώσεις μας είναι υπερβολικά μικρές για να αντιληφθούμε την αρμονία του σώματός μας με το περιβάλλον. Πιθανά, λοιπόν, στην εμφάνιση πολλών χρόνιων νοσημάτων να αντικατοπτρίζονται οι βίαιες επιδράσεις του ανθρώπινου είδους στο περιβάλλον και ποιητική αδεία, να «εισπράττονται» μέσω των βιομηχανοποιημένων τροφίμων, της απομάκρυνσης από τα παραδοσιακά υγειινοδιαιτητικά πρότυπα και της τροποποίησης της καθημερινότητάς μας από την ταχύτατη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια του τεχνικού πολιτισμού.
Του Παναγιώτη Γ. Χαλβατσιώτη
-Ο Παναγιώτης Γ. Χαλβατσιώτης είναι επίκουρος καθηγητής Παθολογίας – Διαβήτη Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν»
Ο μικροβιακός αποικισμός του εντέρου μας και η τάση για παχυσαρκία ή σακχαρώδη διαβήτη
