Η κατάσταση του κοιμητηρίου μιας πόλης αντανακλά το βιοτικό, πολιτιστικό και πνευματικό της επίπεδο. Ήδη από την αρχαιότητα η απότιση τιμής και σεβασμού στους νεκρούς υπήρξε πρωταρχικό μέλημα της πόλης. Τα νεκροταφεία χωροθετούνταν έξω από τα τείχη κατά τους προχριστιανικούς αιώνες, ήταν ωστόσο οργανωμένα, ενώ επιτύμβιες πλάκες, πολύ συχνά με ανάγλυφο διάκοσμο, περιέγραφαν την ιδιότητα των αποβιωσάντων, τις ασχολίες τους, τις αγαπημένες τους συνήθειες και εξέφραζαν τον πόνο των ζωντανών για το χωρισμό.
Το κοιμητήριο της Καλαμάτας μετρά αρκετούς αιώνες ζωής, καθώς ήδη από τη βυζαντινή περίοδο στο σημείο αυτό της πόλης, στα νοτιοανατολικά του επιβλητικού κάστρου της και της θέσης της αρχαίας πόλης των Φαρών, ιδρύθηκε κατά το 12ο ή τον πρώιμο 13ο αι. ο διώροφος κοιμητηριακός ναός του Αγίου Χαραλάμπους, με περίτεχνο κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην τοιχοποιία του, έργο πιθανώς των ίδιων τεχνιτών που οικοδόμησαν τόσο το ναό των Αγίων Αποστόλων στο Ιστορικό Κέντρο της πόλης όσο και το παλιό καθολικό της Μονής Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, ανατολικά της πλατείας Υπαπαντής. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, στην ίδια ευρύτερη περιοχή να βρισκόταν και το αρχαίο νεκροταφείο, καθώς όχι πολύ μακριά από τη δυτική πλευρά του σύγχρονου νεκροταφείου διερχόταν το τείχος της πόλης των Φαρών.
Ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους, καθώς οι ανάγκες επέκτασης και ανάπτυξης της πόλης το επέβαλαν, επεκτάθηκε προς τα δυτικά στα τέλη του 19ου αι. με την προσθήκη ενός δυσανάλογα μεγάλου προσκτίσματος, που απετέλεσε τον κυρίως ναό, ενώ ο αρχικός βυζαντινός πυρήνας μετατράπηκε σε Ιερό Βήμα και αντίστοιχο κωδωνοστάσιο με αυτό των Αγίων Αποστόλων κατεδαφίστηκε.
Στο χώρο του νεκροταφείου και ειδικότερα στη δυτική του πλευρά σώζονται πολλά περίτεχνα νεοκλασικά ταφικά μνημεία επιφανών οικογενειών της εποχής της αστικής ακμής της Καλαμάτας (19ος – αρχές 20ου αι.), έντονα επηρεασμένα από την κλασική αρχαιότητα. Η χωροταξική του διάταξη σε αυτήν την περιοχή παρουσιάζει μια σχετικά πιο καλή οργάνωση και συμμετρία, με διαδρόμους και οδούς ικανού πλάτους. Η πρόσφατη, μάλιστα, συντήρηση των κηρυγμένων και προστατευόμενων από τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου ταφικών μνημείων συνέβαλε στον ευπρεπισμό και την ανάδειξή τους.
Ωστόσο, γενικότερα το κοιμητήριο, εξαιτίας της περιορισμένης έκτασής του, καθώς γύρω του αναπτύχθηκε ο αστικός ιστός τα τελευταία εκατό περίπου χρόνια, δεν πληροί τις σύγχρονες ανάγκες μιας πόλης που συνεχώς επεκτείνεται και αναπτύσσεται. Ειδικότερα στο ανατολικό του τμήμα ο διαθέσιμος χώρος για τους κινούμενους ανάμεσα στους τάφους είναι εξαιρετικά περιορισμένος, ενώ πολλές κακοτεχνίες στους στενότατους διαδρόμους ενέχουν υψηλό κίνδυνο τραυματισμού για όσους αποφασίζουν να το επισκεφτούν κατά τη διάρκεια βροχερών ημερών.
Στο δε ανατολικότερο τμήμα του η κατάσταση είναι επιεικώς απαράδεκτη και τραγική, καθώς οι διάδρομοι είναι ακόμη στενότεροι και χωμάτινοι, όπως και η περιοχή με τα οστεοφυλάκια, με αποτέλεσμα σε περίπτωση βροχής νερά και λάσπες να δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την κίνηση.
Σε αυτά τα δεινά έρχεται να προστεθεί ένας μεγάλος κινητός μεταλλικός αποθέτης απορριμμάτων, γεμάτος στο εσωτερικό του, αλλά και γύρω του από τα συνήθη υλικά προς απόρριψη (οικοδομικά υλικά, σπασμένα μάρμαρα και φαναράκια, ξερά στεφάνια και λουλούδια, σκουπίδια κ.τ.λ.), που είναι εγκατεστημένος κοντά στη βόρεια θύρα του νεκροταφείου, προσθέτοντας μια ακόμη παραφωνία στη γενικότερη απαράδεκτη εικόνα.
Ακριβώς δίπλα σε αυτόν τον αποθέτη και τα σκουπίδια του, σε έξαρμα του εδάφους, η συντεταγμένη πολιτεία επέλεξε να θάψει τους νεκρούς της πανδημίας…
Κι αν στο υπόλοιπο νεκροταφείο τα πράγματα είναι δύσκολα, εδώ η κατάσταση είναι απολύτως τραγική. Οι διάδρομοι μεταξύ των τάφων είναι ακόμη στενότεροι, καθώς χρειάζεται να τους διασχίσεις ισορροπώντας στο ένα πόδι, ενώ για να έχεις πρόσβαση απαιτείται να ανέβεις κλίμακα τριών ιδιαίτερα υψηλών και κατά παρέκκλιση των ισχυουσών προδιαγραφών του πολεοδομικού κανονισμού βαθμίδων.
Στην περίπτωση δε που κάποιος πολίτης που αντιμετωπίζει κινητικά προβλήματα (ΑμεΑ, ηλικιωμένοι) επιθυμεί να επισκεφτεί τον τάφο αγαπημένου του εκλιπόντος, η πρόσβαση στο σύνολο του νεκροταφείο είναι απολύτως απαγορευτική, καθώς η κεντρική αλλά και οι παράπλευρη βόρεια θύρα του νεκροταφείου είναι μονίμως κλειστές.
Σε αίτημά μας να ανοίξει η θύρα, κατά την τέλεση του εννιάμερου τρισάγιου προκειμένου να εισέλθουμε με αυτοκίνητο κοντά στον τάφο του πατέρα μας, προκειμένου η μητέρα μας, που αντιμετωπίζει κινητικά προβλήματα, να φτάσει εκεί, η απάντηση ήταν ότι το Σαββατοκύριακο οι υπάλληλοι του Δήμου δεν εργάζονται και τα κλειδιά της θύρας έχουν μόνον αυτοί (!), ότι γενικά απαγορεύονται τα οχήματα εντός του νεκροταφείου και ότι θα πρέπει να φροντίσουμε να τη μεταφέρουμε με άλλον τρόπο (αναπηρικό αμαξίδιο) στον τάφο…
Επίσης, ενημερωθήκαμε ότι στην περίπτωση που τελούνταν κηδεία τη συγκεκριμένη στιγμή, θα μπορούσαμε να μπούμε… Δηλαδή, για να προσεγγίσεις στον τάφο του δικού σου ανθρώπου, εύχεσαι να πεθάνει κάποιος άλλος…
Η μοναδική μόνιμη λύση για όλα τα παραπάνω προβλήματα είναι η χωροθέτηση ενός νέου νεκροταφείου, μακριά από τον αστικό ιστό, που θα εξυπηρετεί τις σύγχρονες ανάγκες της πόλης. Ωστόσο, μέχρι τότε και προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα μείζονα προβλήματα του υφιστάμενου, ας μου επιτραπεί να προτείνω στους υπευθύνους της λειτουργίας του, καθώς και στους θεσμικά αρμόδιους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις εξής σχετικά απλές και υλοποιήσιμες ενέργειες:
-Να βελτιωθεί κατά το δυνατόν η κατάσταση εντός του κοιμητηρίου (τοπικές επιδιορθώσεις, εξομαλύνσεις και διαστρώσεις διαδρόμων, βελτίωση κλίσεων απορροής, συστηματικό άδειασμα του αποθέτη και ευπρεπισμός του χώρου γύρω από αυτόν κ.τ.λ.)
-Να επιτρέπεται η είσοδος τροχοφόρων σε ειδικές ομάδες πολιτών (ΑμεΑ, ευπαθείς ομάδες με κινητικά προβλήματα) καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του, σε συνεννόηση και με τους υπεύθυνους του ναού
-Να υπάρχει η δυνατότητα παροχής αμαξιδίων κατά την είσοδο των ατόμων με κινητικά προβλήματα, τα οποία θα προμηθευτεί και θα διαθέσει ο Δήμος, αποδεικνύοντας στην πράξη το σεβασμό στο πένθος και τη μέριμνά του για ένα τόσο ευαίσθητο ζήτημα, όπως αυτό της απόδοσης τιμών στους εκλιπόντες συγγενείς από τους πολίτες που αντιμετωπίζουν κινητικές δυσκολίες.
Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά
Δρ. Αρχαιολόγος
